Loja e shahut mund të përmirësojë përqendrimin, durimin dhe këmbënguljen dhe mund të zhvillojë ndjenjën e kreativitetit, intuitës dhe kujtesës, si dhe aftësitë analitike dhe vendimmarrëse. Shahu gjithashtu mëson vendosmërinë, motivimin dhe aftësinë sportive.
“Shah mat!”. Sa herë e kemi dëgjuar të thërrasë këtë shprehje, apo e kemi përdorur vetë, ndoshta përballë një dërrase shahu apo si metaforë në një fjalim? Ndoshta shumë, por ndoshta pak herë, jemi ndalur për të reflektuar mbi vlerën që mund të ketë shahu në formimin dhe edukimin e fëmijëve, veçanërisht në kontekstin shkollor.
Në një direktivë nga Parlamenti Evropian, vihet theksi tek vlera socio-psiko-edukative e kësaj loje/sporti. Duke ndërmarrë studime dhe kërkime të ndryshme në këtë fushë, në fakt, Bashkimi Evropian prej vitit 2012 ka ftuar shtetet anëtare ta fusin lojën e shahut në sistemet arsimore dhe planet e trajnimit.
Direktiva thotë se: “[…] Loja e shahut është e aksesueshme për fëmijët e të gjitha grupeve shoqërore. Ajo mund të kontribuojë në kohezionin social dhe të arrijë objektiva strategjikë si integrimi social, lufta kundër diskriminimit, ulja e shkallës së krimit dhe madje lufta kundër varësive të ndryshme. […] Pavarësisht nga mosha e fëmijëve, loja e shahut mund të përmirësojë përqendrimin, durimin dhe këmbënguljen e tyre dhe mund të zhvillojë ndjenjën e tyre të kreativitetit, intuitës dhe kujtesës, si dhe aftësitë analitike dhe vendimmarrëse; ndërsa shahu gjithashtu mëson vendosmërinë, motivimin dhe aftësinë sportive”.
Ndërfutja e programeve të tilla në shkolla, për Giuseppe Sgrò, psikolog klinik dhe ekspert në psikologjinë sportive, ka ndihmuar në një rrafsh të gjerë psiko-sociologjik tek grupmosha të ndryshme. Sipas tij: “Përdorimi i shahut si një mjet edukativ favorizon, në rrafshin etik dhe social, përvetësimin, veçanërisht në nivelin e komunikimit joverbal, të disa koncepteve themelore për qytetarinë, bashkëjetesën, si rregulli, përgjegjësia dhe kufijtë, që lejojnë fëmijën dhe të rriturin të kanalizojnë dhe modulojnë agresivitetin dhe konkurrencën, që karakterizojnë çdo rrugë rritjeje, në forma të pranueshme shoqërisht, duke favorizuar krijimin e marrëdhëniet pozitive sociale dhe/ose fillimet e reja dhe negociatat e tyre.
Në një shoqëri në të cilën mungesa e kufijve dhe paaftësia për të menaxhuar agresionin duket se karakterizojnë marrëdhëniet njerëzore, si dhe përvojat personale, më duket e dobishme të mendoj për një mjet që mund të përdoret në kontekste nga më të ndryshmet dhe i arritshëm për të gjitha grupmoshat.”
Puna e Dr. Sgrò është frymëzuar si nga një aktivitet i gjatë kërkimor klinik mbi lojën e shahut. Manuali “Në shkollë me mbretërit” që ai ka ndërtuar me një ekip ekspertësh, është i ndarë në dy seksione: i pari ka të bëjë me bazat teoriko-shkencore dhe përbëhet nga nëntë kapituj, ndërsa i dyti ka të bëjë me projekte, përvoja dhe kërkime dhe përbëhet nga shtatëmbëdhjetë kapituj. Ai qëndron si një pikë referimi midis kërkimit teorik dhe zbatimit praktik të një mjeti që ndonjëherë mund të konsiderohet – në imagjinatën kolektive – “thjesht” një lojë për trurin, por që në realitet, në Itali, përfaqëson një realitet gjithnjë në rritje.
Disiplina e shahut, e cila për shkak të përqendrimit dhe aktivizimit fizik mund të konsiderohet një sport i vërtetë, kontribuon në zhvillimin e aftësive logjiko-racionale, intuitive dhe imagjinative. Lojtarët, në fakt, janë të thirrur të masin veten me aftësitë dhe kufijtë e tyre, jo aq në planin fizik, por më shumë në atë intelektual, në kuadrin e rigorozitetit shkencor, metodës dhe llogaritjes.
Shahu duket se kombinohet shumë mirë me aktivitetet e shkollës: nuk kërkon përdorimin e hapësirave veçanërisht të pajisura; ato mund të praktikohen edhe nga studentë me aftësi të kufizuara (me dëmtim të shikimit dhe/ose me dëgjim të dëmtuar); ato sigurojnë vlefshmëri arsimore edhe në situata të degradimit social dhe rikuperimit të të rinjve para-deviantë si një mjet efektiv për të luftuar braktisjen e shkollës. Ata që e praktikojnë këtë disiplinë, në fakt, fitojnë një aftësi më të thellë për t’u përqendruar dhe për të përmirësuar pa mundim karakteristikat përpunuese të trurit, me efekte të dukshme të dobishme edhe në fusha të tjera (organizimi i punës dhe mësimi i lëndëve shkollore).
Prandaj, loja e shahut vepron pozitivisht në aftësi të ndryshme metakognitive [Sgrò, 2012]: Vëmendje, imagjinatë dhe parashikim, memorizim, kreativitet, logjikë matematikore, planifikim. Të gjitha të futura në një kuadër rregullash dhe respekti për kundërshtarin, për kohën dhe lëvizjet e tij, të cilat ju lejojnë gjithashtu të zhvilloni aftësitë e negociatave, kontrollin e impulsivitetit dhe menaxhimit të konfliktit.
Është e rëndësishme, megjithatë, nga një këndvështrim parandalues, të fillohet të merret në konsideratë një ndërthurje mes lojës së kuptuar si një moment argëtues-edukativ dhe shkollës, një mjedis që i është kushtuar gjithmonë trajnimit psiko-social të individit.
