Ndryshimet Kushtetuese në Maqedoninë e Veriut dhe heqja e 20% një sfidë për shqiptarët
Për të siguruar që gjuha shqipe të jetë gjuhë zyrtare në të gjithë territorin e Maqedonisë së Veriut, në të njëjtin nivel me maqedonishten, është e domosdoshme të ndryshohen disa nenë të Kushtetutës. Këto ndryshime do të sigurojnë barazinë gjuhësore për shqiptarët dhe do të garantojnë përdorimin e shqipes në të gjitha institucionet shtetërore.
Nenet kryesore të Kushtetutës që duhen ndryshuar
1.1 Preambula e Kushtetutës
Preambula aktuale e Kushtetutës e përcakton Maqedoninë e Veriut si një shtet të kombit maqedonas, ndërsa shqiptarët dhe komunitetet tjera përmenden si grupe që jetojnë brenda tij. Për të siguruar barazinë e shqiptarëve, duhet të ndryshohet për të reflektuar statusin e tyre si komb shtetformues dhe për të përfshirë gjuhën shqipe si një nga gjuhët zyrtare të shtetit.
Ndryshimi i propozuar:
Përfshirja e shqiptarëve si komb shtetformues krahas maqedonasve.
Theksimi i gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare në të gjithë territorin e shtetit.
1.2 Neni 7 – Përcaktimi i gjuhës zyrtare
Teksti aktual i Nenit 7:
Gjuha maqedonase dhe alfabeti i saj cirilik janë gjuha dhe alfabeti zyrtar në Republikën e Maqedonisë së Veriut.
Një gjuhë tjetër që e flasin të paktën 20% e qytetarëve është gjithashtu gjuhë zyrtare, në përputhje me këtë Kushtetutë.
Ndryshimi i propozuar në Nenin 7:
Gjuhët zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë gjuha maqedonase dhe gjuha shqipe.
Gjuha maqedonase dhe gjuha shqipe përdoren në mënyrë të barabartë në të gjitha institucionet shtetërore, administratën publike, gjyqësorin, legjislacionin dhe dokumentet zyrtare.
Shteti garanton të drejtat gjuhësore të të gjitha komuniteteve dhe siguron zbatimin e barazisë gjuhësore në praktikë.
1.3 Amendamenti V – Përdorimi i gjuhës shqipe
Amendamenti V rregullon përdorimin e gjuhës shqipe, por në mënyrë të kufizuar. Ky amendament duhet të ndryshohet për të hequr kufizimet dhe për ta barazuar plotësisht shqipen me maqedonishten.
Teksti aktual i Amendamentit V:
Gjuha tjetër që flitet nga të paktën 20% e popullsisë është gjithashtu gjuhë zyrtare.
Ndryshimi i propozuar në Amendamentin V:
Gjuha shqipe është gjuhë zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut, krahas gjuhës maqedonase.
Të gjitha institucionet shtetërore janë të detyruara të përdorin gjuhën shqipe në mënyrë të barabartë me maqedonishten në komunikimet zyrtare, dokumentacionin dhe administratën.
1.4 Neni 8 – Parimet themelore të shtetit
Neni 8 përcakton parimet bazë të Kushtetutës. Ky nen duhet të përditësohet për të reflektuar ndryshimet në statusin e gjuhës shqipe.
Ndryshimi i propozuar në Nenin 8:
Shtimi i një paragrafi që përcakton barazinë gjuhësore si një nga parimet themelore të shtetit.
Republika e Maqedonisë së Veriut bazohet në parimin e barazisë gjuhësore midis gjuhës maqedonase dhe gjuhës shqipe.
1.5 Neni 48 – Të drejtat e komuniteteve
Neni 48 rregullon të drejtat e komuniteteve etnike dhe gjuhësore, por nuk e përcakton qartë barazinë gjuhësore.
Ndryshimi i propozuar në Nenin 48:
Republika e Maqedonisë së Veriut garanton të drejtat gjuhësore të të gjithë qytetarëve të saj, duke siguruar përdorimin e barabartë të gjuhës maqedonase dhe shqipe në të gjitha fushat e jetës publike.
1.6 Nenet që rregullojnë administratën dhe drejtësinë
Disa nene të tjera të Kushtetutës që duhet të ndryshohen për të siguruar përdorimin e shqipes në administratë dhe drejtësi:
Neni 96: Administrata publike duhet të përfshijë detyrimin që të gjithë nëpunësit publikë të flasin dhe përdorin shqipen në punën e tyre.
Neni 106: Gjykatat dhe gjyqësori duhet të ndryshohet për të garantuar që proceset gjyqësore të zhvillohen në të dyja gjuhët zyrtare.
Neni 114: Vetëqeverisja lokale duhet të sigurojë që të gjitha komunat të zbatojnë plotësisht përdorimin e shqipes në administratë dhe dokumentacionin lokal.
Analogji me vende të tjera
Kanadaja: Ka dy gjuhë zyrtare (anglisht dhe frëngjisht), të përdorura në të gjitha institucionet.
Belgjika: Ka tri gjuhë zyrtare dhe garanton barazinë e tyre në administratë dhe drejtësi.
Bosnja dhe Hercegovina: Një model i Ballkanit ku boshnjakishtja, serbishtja dhe kroatishtja janë gjuhë zyrtare të barabarta.
