Serbët në Kosovë kanë protestuar kundër kërkesave të dokumenteve të reja të identitetit dhe targave të veturës.
Tensionet janë ndezur mes serbëve etnikë të Kosovës dhe qeverisë në Prishtinë – një zhvillim shqetësues 14 vjet pasi Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia, shkruan AlJazeera, përcjell "Bota sot".
Protestuesit serbë bllokuan rrugët hyrëse në dy pika kufitare me Serbinë në veri të Kosovës të dielën, më 31 korrik, dhe persona të armatosur të panjohur qëlluan mbi policinë, megjithëse nuk u raportua për të lënduar. Kamionë, cisterna dhe automjete të tjera të rënda transporti ishin të parkuara në rrugët që bllokonin pikëkalimet kufitare Jarinje dhe Bërnjak.
Dhuna shpërtheu pas planeve të qeverisë në Prishtinë për t'u kërkuar personave që hyjnë në Kosovë me letërnjoftime serbe që t'i zëvendësojnë ato me një dokument të përkohshëm gjatë qëndrimit të tyre në vend, dhe një plan që shoferët serbë të vendosin targat e Kosovës në automjetet e tyre.
Përafërsisht 50,000 serbë etnikë që jetojnë në veri të Kosovës përdorin targa dhe karta identiteti të lëshuara nga autoritetet serbe.
Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia në vitin 2008, por serbët etnikë që përbëjnë shumicën në rajonin verior të vendit nuk e njohin autoritetin e Prishtinës. Ata mbeten politikisht besnikë ndaj Serbisë, e cila ende ofron mbështetje financiare.
Askush nuk u lëndua në shpërthimin e fundit të dhunës dhe policia e Kosovës tha se heqja e barrikadave të ngritura në kufirin në veri të vendit ka lejuar rihapjen e dy pikave kufitare me Serbinë.
Megjithatë, tensioni i përtërirë etnik ka ringjallur linjat e vjetra të prishjeve midis Serbisë dhe Kosovës dhe ka ripërtërirë frikën për konflikt të mëtejshëm në Evropë.
Çfarë fshihet pas dhunës së fundit?
Qeveria e Kosovës insiston në trajtimin e barabartë të qytetarëve shqiptarë dhe serbë.
Sipas rregulloreve të reja të propozuara nga Prishtina, të gjithë shtetasit etnikë serbë do të duhet të plotësojnë dokumentet e përkohshme të kartave të identitetit në vend që të përdorin letërnjoftimet e tyre serbe gjatë qëndrimit në Kosovë. Përveç kësaj, automjetet me targa serbe duhet të vendosin targa të përkohshme te4 Kosovës në hyrje.
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, i ka shpjeguar rregullat e reja si kundërmasa ndaj Serbisë fqinje, e cila prej disa vitesh nuk i njeh dokumentet e identitetit kosovar. Me hyrjen në Serbi, qytetarët e Kosovës marrin një dokument të ngjashëm me atë që Kosova tani dëshiron të prezantojë për udhëtarët me dokumente identiteti serbe.
Gëzim Krasniqi, ligjërues i nacionalizmit dhe sociologjisë politike në Universitetin e Edinburgut, thotë se plani i Prishtinës është e njëjta praktikë që Serbia ka përdorur me mbajtësit e dokumenteve të Kosovës që nga viti 2011, si pjesë e një marrëveshjeje të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian për lehtësimin e kalimit të kufirit ndërmjet dy vendeve.
“Autoritetet serbe e kanë kundërshtuar marrëveshjen dhe në të njëjtën kohë u kanë kërkuar serbëve vendas që t'i rezistojnë këtyre masave”, tha Krasniqi për Al Jazeera.
Tensione të ngjashme u ngritën në shtator 2021, kur serbët e Kosovës gjithashtu bllokuan pikat kufitare me kamionë lidhur me planet për të zbatuar rregulloret e targave për automjetet serbe në Kosovë.
“Vendimi i Kosovës për të filluar vendosjen e afisheve në targat e veturave serbe në tetor 2021 shkaktoi një bllokadë të ngjashme të kufirit Kosovë-Serbi. Pas ndërhyrjes së BE-së, të dy palët ranë dakord të takohen në Bruksel për të gjetur një zgjidhje. Megjithatë, deri më tani nuk është arritur asnjë zgjidhje”, tha Krasniqi.
“Tensionet aktuale mbi kartat e identitetit personal dhe targat e veturave janë pjesë e një problemi më të madh me qeverinë serbe që refuzon të respektojë marrëveshjet e mëparshme të arritura në Bruksel si dhe reziston çdo përpjekjeje për të vendosur simetri ligjore dhe simbolike ndërmjet Kosovës dhe Serbisë”, tha ai.
A ka marrë fund tensioni?
Barrikadat janë hequr dhe tensioni është ulur në kufi për momentin pasi qeveria e Kosovës njoftoi një shtyrje të dokumentit të ri të identitetit dhe kërkesave të targave të regjistrimit të veturës.
Megjithatë, Prishtina ka akuzuar Serbinë fqinje për nxitjen e protestave në mënyrë që të destabilizojë vendin që shpalli pavarësinë në vitin 2008 pas një ndërhyrjeje të NATO-s që ndaloi goditjen e përgjakshme të Serbisë kundër separatistëve shqiptarë etnikë në 1999.
As Beogradi dhe as aleati i tij Moska nuk e njohin Kosovën e lidhur me Perëndimin si një shtet të pavarur dhe i kanë bllokuar përpjekjet e saj për t'u anëtarësuar në Kombet e Bashkuara.
Kosova, e cila njihet si komb nga më shumë se 100 vende, ka kërkuar gjithashtu të anëtarësohet në NATO.
BE-ja është përpjekur të ndërmjetësojë mes Beogradit dhe Prishtinës që nga viti 2013.
Edhe pse Kosova dhe Serbia kanë nënshkruar marrëveshje të shumta për pikat kufitare dhe targat e veturave në vitin 2011, 2013 dhe 2016, është bërë pak përparim, vuri në dukje Krasniqi.
Çfarë roli luan Serbia?
Kriza aktuale është pjesë e një konflikti të gjatë dhe shumë më të thellë ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.
Kosova luan një rol thelbësor në narrativën themeluese të kombit serb.
Ajo ishte pjesë e Serbisë derisa një kryengritje e armatosur e shumicës së saj etnike shqiptare në 1998 dhe 1999 u shtyp përgjakshëm nga Beogradi. Vetëm një operacion i NATO-s për të dëbuar trupat serbe nga Kosova i dha fund luftës.
Kosova shpalli pavarësinë e saj nga Serbia në vitin 2008, të cilën Serbia ende nuk e ka njohur deri më sot.
“Serbia nuk e sheh Kosovën si shtet të pavarur dhe për këtë arsye ka pritur çdo lloj … [mundësi] … nga Kosova për të reaguar kundër saj. Dhe sinqerisht, Kosova ka relativisht më pak mbështetje ndërkombëtare në këtë çështje, ndryshe nga Ukraina,” tha për Al Jazeera Ahmet Erdi Ozturk, profesor i asociuar në politikë dhe marrëdhënie ndërkombëtare në Universitetin Metropolitan të Londrës.
Qeveria në Beograd ka përdorur tensionet e fundit si kapital politik.
Presidenti serb Aleksandar Vuçiq e ka konsoliduar pushtetin e tij në Serbi me pak respekt për sundimin e ligjit dhe normat demokratike, dhe mban lidhje të ngushta me Rusinë duke përfituar gjithashtu nga ndihma financiare e BE-së si pjesë e rrugës së Serbisë për integrimin evropian.
Ai gjithashtu ka arritur t'i rezistojë presioneve për të bërë ndonjë lëshim kuptimplotë për Kosovën, tha Krasniqi.
“Vuçiq është orkestruesi kryesor i tensioneve aktuale në Kosovë. Është një praktikë e mirëvendosur e regjimit të tij dhe mediave të tij të kontrolluara fort për të nxitur frikën tek serbët e Kosovës dhe populli serb më gjerësisht për një kërcënim të supozuar të afërt që vjen nga Kosova me mbështetjen e vendeve si SHBA dhe BE,” tha ai.
“Për fat të keq, këto taktika janë toleruar nga BE-ja dhe akterët e tjerë relevantë ndërkombëtarë në rajon për një kohë të gjatë. Vetëm tani, me luftën e Ukrainës dhe kërcënimin e afërt të një efekti përhapës në Ballkanin Perëndimor, politikanët dhe komentatorët perëndimorë po i kushtojnë vëmendje më të madhe regjimit të Vuçiqit dhe kërcënimit që ai paraqet për paqen dhe stabilitetin në rajon".
A mundet BE-ja të lehtësojë tensionin?
BE-ja ka nxitur për një takim krize midis të dyja palëve.
Nëse BE-ja do të jetë në gjendje të luajë ndonjëherë një rol të rëndësishëm në zbutjen e tensionit, mbetet e hapur për debat.
“BE-ja nuk duket se ka një vizion të qartë për një zgjidhje të qëndrueshme”, tha Krasniqi.
“Kjo rezulton edhe nga paaftësia e saj për të formuluar një qëndrim të unifikuar për shtetësinë dhe pavarësinë e Kosovës. Fatkeqësisht, pesë vendet [e BE-së] që nuk e njohin Kosovën (Spanja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Qiproja) kanë imponuar qëndrimin e tyre si qëndrim të BE-së dhe kështu kanë minuar në mënyrë efektive faktin që më shumë se dy të tretat e anëtarëve të BE-së e njohin Kosovën. ” tha ai.
Ajo që e bën situatën edhe më të paqëndrueshme janë dy axhenda të përplasura në Beograd dhe Prishtinë, të cilat nuk kanë ndryshuar që nga shpallja e pavarësisë në vitin 2008.
Kosova po përpiqet të forcojë shtetësinë e saj dhe Serbia vazhdimisht po mundohet ta minojë atë shtet; Presidenti serb Vuçiç kujdeset për ndjenjat nacionaliste në vend dhe Kurti i Kosovës duhet të sigurojë sovranitetin e Kosovës.
“Është bërë më e qartë se kurrë se një zgjidhje e qëndrueshme nuk është e mundur pa adresuar çështjen e statusit, përkatësisht njohjen reciproke”, tha Krasniqi.
“Sa më gjatë të zgjasë mosmarrëveshja, aq më i madh është potenciali për konflikt dhe trazira në rajon”, tha ai.
Ozturk, nga Universiteti Metropolitan i Londrës, kishte një përfundim të ngjashëm.
“Nga një këndvështrim realist, nuk ka zgjidhje në këtë fazë…. dhe ne mund të shohim tensione të reja në të ardhmen.”
