Vatra (Lidhja e Shqiptarëve të Amerikës) ishte një nga organizatat më të rëndësishme të diasporës shqiptare në Amerikë dhe luajti një rol kyç gjatë periudhës së udhëheqjes së Fan S. Nolit në vitet 1910-1920. Kjo organizatë ishte themeluar në vitin 1912 dhe pati një ndikim të madh në çështjet kombëtare shqiptare, si dhe në forcimin e lidhjeve midis shqiptarëve të diasporës dhe atdheut. Fan Noli, si udhëheqës shpirtëror, intelektual dhe politikan, e përdori Vatren si një mjet të fuqishëm për të mbështetur aspiratat për pavarësi dhe zhvillim të Shqipërisë.
Roli i Vatrës në periudhën e Fan S. Nolit:
•Mbështetje politike dhe diplomatike:
Një nga objektivat kryesore të Vatrës ishte sigurimi i mbështetjes ndërkombëtare për Shqipërinë e re. Vatra, nën udhëheqjen e Fan Nolit, ndërmori aktivitete diplomatike për të lobuar për njohjen e pavarësisë së Shqipërisë. Pjesë e kësaj ishte angazhimi i madh në Shtetet e Bashkuara dhe organizimi i takimeve me autoritete amerikane për të krijuar presion mbi qeverinë amerikane që të njihej pavarësia e Shqipërisë pas shpalljes së saj në vitin 1912. Për shembull, Noli organizoi takime me figura të larta politike, përfshirë senatoren e njohur të Nju Jorkut, Elihu Root, dhe diplomatë të tjerë amerikanë, për të promovuar kauzën shqiptare.
Një moment i rëndësishëm ishte angazhimi i Vatrës në vitin 1919, gjatë Konferencës së Paqes në Paris, ku përfaqësuesit e Vatrës, si Fan Noli dhe të tjerë, kërkuan të siguronin njohjen ndërkombëtare të shtetit shqiptar dhe të parandalonin ndarjen e Shqipërisë nga fuqitë e mëdha evropiane. Vatra loboi fuqishëm kundër planeve të tilla dhe për një Shqipëri të pavarur.
•Mbështetje financiare:
Një tjetër kontribut i rëndësishëm i Vatrës ishte mbledhja e fondeve për të mbështetur luftën për pavarësinë e Shqipërisë. Pas shpalljes së Pavarësisë në vitin 1912, Shqipëria kishte nevojë për ndihma financiare për të mbështetur ushtarakët dhe për të stabilizuar ekonominë. Vatra, nën drejtimin e Fan Nolit, organizoi shumë aktivitete dhe ngjarje për të mbledhur para, si koncerte, mbrëmje kulturore, dhe ngjarje të tjera që ndihmuan në financimin e luftës dhe në mbështetje të qeverisë shqiptare. Noli dhe Vatra i përdorën këto fonde për të blerë armë dhe për të ndihmuar forcat luftarake shqiptare, si dhe për të ndihmuar shqiptarët e dëbuar nga trojet e tyre në Ballkan.
•Promovimi i kulturës dhe arsimit shqiptar:
Vatra, nën udhëheqjen e Fan Nolit, ishte gjithashtu një forcë e fuqishme për ruajtjen dhe zhvillimin e kulturës shqiptare në Amerikë. Ajo organizoi shkolla, biblioteka dhe aktivitete kulturore për të mësuar shqiptarët e rinj të diasporës për historinë, gjuhën dhe traditat e kombit të tyre. Noli e kuptoi rëndësinë e arsimit dhe të ruajtjes së identitetit kulturor dhe nën drejtimin e tij, Vatra ishte e angazhuar në ngritjen e shoqatave kulturore dhe shkollave që ofronin mësime në gjuhën shqipe dhe që përhapnin kulturën dhe traditat shqiptare.
Një shembull konkret i këtij angazhimi ishte hapja e shkollave në qytetet e mëdha të SHBA-së, ku shqiptarët jetonin. Shumë fëmijë të emigrantëve shqiptarë kishin mundësi të mësonin gjuhën shqipe dhe të rriteshin me ndjenjën e identitetit kombëtar.
•Aktivizmi dhe lobimi për të drejtat e shqiptarëve në rajon:
Vatra, nën udhëheqjen e Fan Nolit, ishte gjithashtu e angazhuar për të drejtat e shqiptarëve në viset e tjera që ndodheshin nën sundimin e shteteve të tjera pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane. Noli dhe Vatra lobuan fuqishëm për mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve në Kosovë, Çameri dhe Maqedoni, të cilat në atë kohë ishin nën sundimin e Serbisë, Greqisë dhe Bullgarisë. Noli, duke qenë një intelektual i angazhuar për çështjen kombëtare, e shihte si detyrë të tij të përhapte informacion për trajtimin e shqiptarëve në këto zona dhe të sigurojë mbështetje ndërkombëtare për kauzën e tyre.
Një nga momentet e veçanta të angazhimit të Vatrës në këtë drejtim ishte angazhimi për të ndihmuar shqiptarët në Çameri, një rajon i cili ishte shumë i ndjeshëm për shkak të gjenocidit dhe shpërnguljes së shqiptarëve nga Greqia pas Luftës së Parë Botërore. Vatra, përmes lobimeve dhe mobilizimit të diasporës, tentoi të ndikonte në opinionin ndërkombëtar dhe të siguronte mbështetje për të drejtat e shqiptarëve në këto rajone.
Roli i Vatrës dhe i Fan Nolit gjatë periudhës 1912-1920 ishte shumëdimensional dhe i rëndësishëm për çështjen kombëtare shqiptare. Vatra, përmes mbështetjes politike, financiare dhe kulturore, ndihmoi në konsolidimin e shtetit shqiptar të pavarur dhe në forcimin e lidhjeve midis shqiptarëve të diasporës dhe atdheut. Kjo organizatë dhe Fan Noli, si lider i saj, kanë lënë një trashëgimi të vyer në historinë e shqiptarëve, duke kontribuar në realizimin e shumë objektivave kombëtare, përfshirë njohjen ndërkombëtare të Shqipërisë dhe mbështetje për shqiptarët në viset e tjera të banuara me shqiptarë.
