Shkurt, qartë thukët e shqip, Abetarja e përbashkët Shqipëri- Kosovë e hartuar nga Shezai Rrokaj, Saranda K.Pozhegu, Tiranë dhe Mimoza Ç. Gjokutaj, Islam Krasniqi (Dukagjini, Prishtinë, botimi i nëntë 2020) Siç do të thoshte populli:“Ka një kerr me gabime”
ABETARJA është libër i librave që të hysh në botën e dijes duhet të mësosh shumë mirë lexim dhe shkrim.
Artur Shkurti
Gjuhësi nuk ka pa logjikë, logjikë nuk ka pa gjuhësi.
Apre
Shumica e njerëzve janë gjithçka,
por jo edhe vetja e tyre,sepse men
dimet e tyre janë të të tjerëve,sepse
jeta e tyre është parodi dhe asgjë
tjetër.
O. Wilde
Duke bërë fjalë, si në veçanti ashtu edhe në përgjithësi, për rëndësinë dhe vlerën e qenësisë të redatorit logjik, i cili e ka për detyrë, kuptohet sipas profesionit të vet, të cilin e ka dëshmuar me vepra të mirëfillta shkencore t`i kontrollojë, t`i korrigjojë, t`i plotësojë, t`i ndryshojë ose t`i fshijë të gjitha gabimet në ndërrimin e vendit të fjalëve, në fjali, të cilat për redaktorin logjik, jo vetëm që janë të gabuara, por edhe të dëmshme sepse ato gabime, si të tilla, ua humbin kuptimin logjik fjalisë – fjalëve. Kështu që në pamundësi për t`i shkruar të gjitha gabimet, që mjerisht e dobësojnë rëndësinë dhe vlerën e Abetares. Në këtë rast dhe për këtë rast, duke pasur parasysh një mori gabimesh, duke e thënë këtë në ndërrimin e rendit të fjalëve, të cilat ia humbin rëndësinë dhe vlerën logjike Abetares.Të gjitha të metat e Abetares do t`i pëmbledh dhe do t`i ndaj në dy grupe:
Nën një, do t`i përmend vetëm faqet e Abetares, ku gjenden gabimet logjike gjatë radhitjes së fjalëve-fjalive a-logjike, sepse numri i gabimeve gjatë radhitjes së fjalëve – fjalive është aq i madh gati në çdo faqe saqë është e pamundur për t`i shkruar të gjitha sepse, siç është thënë edhe më herët, druaj se mund të dalë një Anti-Abetare.
Nën dy, do t`i shkruaj vetëm disa gabime logjike që janë bërë gjatë radhitjes së fjalëve – fjalive, të cilat si të tilla Abetares ia humbin qëllimin, kuptimin dhe vlerën nga ajo i dedikohet fëmijëve të arsimit, të shkollës fillore, klasës së parë.
Kur të filloj për të treguar dhe për të shkruar për gabimet, që janë bërë në Abetare, shkurtimisht do ta përmend vetëm faqen e gabimeve kështu:
Fq. 3, 4, 5,. Për faqe 6 dhe 7 , 8, 9 kam shkruar (shih testin). fq. 14, 15, fg. 26, 27, 31, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 45, 46, 47, 48, 49, 51, 53, 54, 55, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 69, 71, 73, 74, 75, 77, 79, 81, 83, 85, 87, 89, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 101, 102, 103, 104, 105, 107, 109, 111, 112, 113, 115, 117, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129,131, 132, 133, 135, 136, 137.
Në bazë të tërë asaj që u tha deri më tani, më sipër, mendoj se duhet përmendur mëse dhjetë shembuj, ku fjalitë janë radhitur në mënyrë jologjike edhe atë prej faqes 5 deri në faqen 125 të Abetares. Të shkojmë me radhë:
Në fq. 5 të Abetares gabimisht janë radhitur këto fjali:
“Kush e hëngri akulloren?” që duhet të jetë kështu: “Akulloren kush e hëngri?”
“Porosia e fundit e Sënderbeut”, duhet të jetë kështu : “Porosia e Skënderbeut e fundit”.
“Si ruhet atdheu?”, që duhet të jetë kështu : “Atdheu si ruhet?”
Fq. 37 e Abetares. “A ka orar Miri?” që duhet të jetë: “Miri a ka orar?”
“A e pa orën Miri?” që duhet të jetë kështu: “Miri a e pa orën?”, ” A e mori orarin Miri?”, që duhet të jetë kështu: “Miri a e mori orarin?”
Fq. 49 e Abetares. “Po bie borë”, që duhet të jetë kështu: “Borë po bie”.
Fq. 57 e Abetares. “Hëna duket më mirë natën”, që duhet të jetë kështu: “Hëna natën duket më mirë ”. “Hëna duket më bukur me teleskop”, që duhet të jetë kështu: “Hëna me teleskop duket më bukur”. “Kohë më parë, astronautët arritën në Hënë”, që duhet të jetë kështu: “Astronautët në Hënë arritën kohë më parë”.
Fq. 69 e Abetares. “Në rrugë ka makina”, që duhet të jetë kështu: “Makina në rrugë ka”. “Makina në rrugë nuk ka”.”Fëmijët e kanë lidhur rripin”, që duhet të jetë kështu: Fëmijët rripin e kanë lidhur”.
Fq. 77 e Abetares. “Ciu – ciu cicëronte trumcaku i vogël në dritare”. Që duhet të jetë kështu: “Trumcaku i vogël cicëronte në dritare ciu – ciu”. “Miri e mori trumcakun”, që duhet të jetë kështu: “Trumcakun e mori Miri”.
Fq. 85 e Abetares. ”Çfarë pikturoi Iliri”, që duhet të jetë kështu: “Iliri çfarë pikturoi”. “Cilat ngjyra përdori ai”, që duhet të jetë kështu: “Ai cilat ngjyra përdori”. ”Si u ndie Iliri kur përfundoi pikturën?”, që duhet të jetë kështu: “Iliri kur përfundoi pikturën si u ndi?”.
Fq. 95 e Abetares. “Zaku: Mirëdita, Zik! Të bëftë mirë”, që duhet të jetë kështu: “Zaku: Zik, mirëdita” Mirë të bëftë”. “A të bëjnë të fortë bimët”, që duhet të jetë kështu: “Bimët a të bëjnë të fortë”. “Punoni në grupe”, që duhet të jetë kështu: “Në grupe punoni”.
Fq. 101 e Abetares. “Bie shi”, që duhet të jatë kështu: “Shi bie”. “Ka fillluar stuhia”, që duhet të jetë kështu: “Stuhia ka filluar”.
Fq. 125 e Abetares.”Kush ia bleu telefonin Dimalit?”, që duhet të jetë kështu: “Dimalit kush ia bleu telefonin?” “Si e përdori Dimali telefonin?”, që duhet të jetë kështu: “Dimali telefonin si e përdori?” “Çfarë bëri Dimali prej asaj dite?”, që duhet të jetë kështu: “Dimali prej asaj dite çfarë bëri?”
Fg.124 e Abetares “Kujt ia kushtoi jetën Nënë Tereza “ që duhet të jetë kështu : “Nënë Tereza kujt ia kushtoi jetën” E kështu me radhë deri në fund të Abetares.
Në bazë të shfletimit të Abetares, prej faqes 3 deri në faqen 137 dhe më gjerë, pa faqe, deri në fund dhe anasjelltas, kuptohet në bazë të asaj që po e lexoj kam bindjen e thellë se përpiluesit e Abetares ose nuk kanë pasur lëndë mësimi nga lënda e Logjikës në gjimnaze, gjë që është edhe më e bindshme nëse kanë dëgjuar mësimdhënësin nga lënda e Logjikës me profesione të ndryshme, por jo edhe nga ata që e kanë dëgjuar nga unë dhe që e kanë kryer dikund jashtë Kosovës Fakultetin në degën e Filozofisë, të cilën lëndë - pra Logjikën e kam ligjëruar katër semestra gjatë disa dekadave.7
Në bazë të asaj, që u tha më lart, mendoj se me të drejtë mund të pohoj se gabimet LOGJIKE, që janë bërë gjatë radhitjes së fjalëve dhe fjalive në Abetare janë po aq të mëdha saqë një profesor me vepra të mirëfillta shkencore dhe të vlerësuara nga disa akademikë të shteteve të ndryshme, kuptohet jashtë Kosovës, kur i lexon ato fjali, pra në Abetare, me ato radhitje të gabuara, kuptohet nga aspekti logjik, lexuesi me siguri do të mbetej pa tekst. Një mosradhitje e tillë me gabime logjike mendoj se ka ndodhur, kuptohet sipas mendimit tim, ka ndikuar mundësia e fleksibilitetit të gjuhës sonë dhe i gjuhëve indoevropiane, gjë që nga aspekti logjik është e papranueshme, siç është thënë kur ishte fjala për redaktorin logjik, sepse atë e kanë kuptuar në mënyrë metafizike.
Kur është fjala për gabime logjike, keqkuptime, keqinterpretime në këtë rast dhe për këtë rast, e shoh të nevojshme, por edhe të domosdoshme që të bëj fjalë për dy terma që përpiluesit e Abetares, sa munda unë për t`i vërejtur prej fillimit e deri në mbarim të Abetares gabimisht e kanë përdor fjalën TEKST, gabim që nuk i falet përpiluesve të Abetares. Kjo mosdije e dallimit në mes të fjalës test dhe të fjalës tekst, sipas mendimit tim nuk mund t`u falet, jo vetëm përpiluesve të kësaj Abetare, por asnjë personi që di për të lexuar dhe shkruar:
Fjala, termi, nocioni ose koncepti TEST e ka prejardhjen nga gjuha latine TESTARI, që në gjuhën tonë e ka kuptimin e dëshmisë, dëshmitarit, sprovës test pyetësor me ndihmën e të cilit sprovohet aftësia dhe inteligjenca e njeriut.
Shembull konkret, që përpiluesit e Abetares fjalën TEKST e përdorin në vend të fjalës TEST.
“Nënvizo në tekst fjalët që tregojnë veprime” (Abetarja, fq. 103). ”Fjalët e ngjyrosura në tekst janë: (Abetarja, fq. 125. “Nënvizo në tekst (T E K S T A.P.) fjalët që u tha lulishtja fëmijëve (Abetarja, fq. 135) etj, etj, plot me fjalën TEKST.
Fjala, termi, nocioni ose koncepti TEKST, gjithashtu e ka prejardhjen nga fjala e gjuhës latine TEXERE, që në gjuhën tonë e ka kuptimin e këtyre fjalëve: thurje, pëlhurë, të bënë pëlhurë “Fjalë apo fjali të një vepre, të një dokumenti, të shtypur e një vepre e një dokumenti... shkruar ose shtypur, libër”[1]. Që do të thotë shkurt, qartë, thukët e shqip me fjalën TEKST, duke e thënë këtë me një fjalë libër, pra tekst është sinonim i fjalës libër ose teksti është i barasvlershëm, i njëjtë TEKST baraz me libër dhe anasjelltas Libër baraz me tekst. Këto gabime, kuptohet sipas mendimit tim, nuk i bën asnjë fillestar i gjuhës shqipe e të mos flasim për alamet përpiluesish të Abetares, si të them të mjerë se kush e ka bërë atë ABETARE.
Në bazë të tërë kësaj që jam munduar për ta bërë për Abetaren, kam bluar dhe stërbluar me qëllim që në “sitë” të mbesin sa më pak “krunde.” Këtë vështrim kritik dhe vetëkritik që e kam bërë nga aspekti logjik për Abetaren e kam bërë se kam obligim moral dhe superprofesional (LOGJIKËN), që të them se prej fillimit deri në mbarim të këtij shkrimi e kam shprehur mendimin tim subjektiv të realitetit objektiv, sepse nuk ka njeri që në krijimtarinë e tij që nuk gabon (në mesin e tyre jam edhe unë). Mirëpo, me rëndësi është që gjërat e njohura as të mos përsëriten, as të mos shtrohen, as të mos komentohen, sepse çdo gjë ka të bëjë me ndryshim rrënjësor, me ndryshim revolucionar që është në të mirë THEMEL i çdo shoqërie të qytetëruar të shkencës, që është në të mirë të qenies njerëzore. Prandaj, çdo gjë, qoftë në shkemcat mendore, natyrore, shoqërore apo psikike duhet të shtrohet, të shqyrtohet dhe të vlerësohet në mënyrë kritike dhe vetëkritike. Ky vështrim për Abetare, goxha i gjatë, nuk është as i mirë dhe as i keq, as i mbaruar dhe as i pambaruar, por me siguri ka pasur dhe ka të vetmin qëllim, që siç do të thoshte filozofi më i njohur i shekulit XX, Ludwig Wittgeinsteini (Ludvig Vtgenshtaini 1889 – 1951) ”MIZËS DUHET TREGUAR DALJEN NGA GOTA”[2].
Për të dalë, pra nga pellgu i mbeturinave të arsimit, mundemi vetëm atëherë dhe vetëm atëherë kur:
“NJERËZIT E MERITUAR TË VENDOSEN NË VENDET E MERITUARA”[3].
Tërë ato gabime logjike ,që i kam vërejtur me kujdes dhe me koncentrim të veçantë mendor, që i kam korrigjuar në Abetare nuk do të thotë që të jenë ashtu siç edhe kam propozuar, sepse gjërat duhet shtruar dhe shqyrtuar nga aspekti dialektik e jo nga ai metafizik. Në ribotimin e ardhshëm të Abetares, po të përmirësoheshin shumica e gabimeve të radhitjes së fjalëve a fjalive, Abetarja me siguri do të ishte më cilësore në një anë,dhe nga ana tjetër, jo vetëm fëmijët e arsimit të klasës të parë të shkollës fillore, por edhe mësimdhënësit më lehtë dhe më mirë do ta kuptonin njësinë mësimore të Abetares.
Deri më tani jemi duke bërë fjalë për ABETAREN, ndërsa për vetë etimologjinë e Abetares asnjë fjalë nuk e kemi thënë. Kështu që me fjalën, termin, nocionin ose konceptin A B E T A R E , A L F A B E T, që duhet kuptuar tërësinë e germave, shkronjave të një gjuhe, prejardhjen e ka nga fjala e gjuhës së vjetër greke A L F A B E T O S, çka do të thotë se prej binominisit, prej dy germave, shkronjave që në interpretim të lirë kishte për të qenë edhe atë prej dy fjalëve, pra prej fjalës A L F A dhe prej fjalës B E T A, çka do të thotëA L F A B E T. Ndërsa në gjuhën latine do të ishte kështu A L F A B E T U M, kurse në gjuhën tonë shqipe sot e përdorim A B E T A R E. Në botë ekzistojnë shumë gjuhë, në mesin e të cilave është edhe gjuha jonë si anëtare e gjuhëve indoevropiane. Duke bërë fjalë për A B E T A R E N e përgjithshme Shqipëri - Kosovë 2022, si në veçanti po ashtu edhe në përgjithësi, duke e thënë këtë në kuptimin sa më të gjerë dhe sa më të thellë të fjalës, duhet thënë se
A B E T A R J A paraqet D I E L L I N kudo dhe kahdo që sillet apo flakëron me shkëndija drite. Andaj, sa më shumë që të mishrohemi me ato, për aq më tepër do të jemi të qytetëruar.
NË VEND TË EPILOGUT
Unë me shumë vepra shkencore të pranuara dhe të recensuara nga disa akademikë të disa shteteve të kësaj lëmie, pra i L O G J I K Ë S, do të çaj e hap rrugën, mundësisht origjinale edhe pse është me gjemba edhe më e vështirë edhe më e mirë, sepse është origjinale, sepse është kundër duke thënë këtë me dy fjalë mësimit të traditës, por jo edhe në mënyrë ekstreme, sepse pa mbështetjen e mësimit të saj, sot nuk do të ishim ku edhe mjerisht jemi. Gjithashtu është kundër mësimit të kohës bashkëkohore, sepse më shumë është johumanitare sesa humanitare, sepse jemi kështu siç jemi e jo siç është dashur dhe duhej te kishim qenë si do duhej me qenë.
Megjithatë, kjo rrugë është me rëndësi, sepse kjo është e vetmja zgjidhje që nuk bazohet apo nuk mbështetet në asnjë rrugë ose rrugicë tjetër, që kanë kaluar brezat tjerë nëpër periudha të ndryshme shoqërore – historike dhe kulturo – historike, duke i përsëritur çështjet nga historia e tyre, por në rrugën siç do të thoshte Kanti:
“Një K R I T I K Ë e cila është e vetmja rrugë që është ende e hapur”[4]. Por në rrugën e sprovës, që është origjinale në kuptimin e llojit të vet. Vetë për vete, pra “duhet bërë gjithçka vetë, për të mësuar diçka vetë”12. Gjithashtu, plotësisht jam i bindur se ky vështrim kritik, për Abetaren, nuk do të hasë në mirëkuptim. Para, së gjithash sa kam mund t`i përcjell mediat, nëpër gazeta dhe TV të ndryshme, nuk kam parë as që do të ketë ndonjë reagim si ky imi. Shkaqet janë të shumta, por unë do t`i përmend vetëm dy. Së pari, në mënyrë të thellë na dallon përgatitja profesionale me veprat shkencore nga arsimi.
Së dyti, çdo krijues i mirëfilltë shkencor i kohës, në kohë dhe brenda kohës së cilës edhe i takojnë brezat nuk e kuptojnë vizionin e tij shpresëdhënës, është humbje për ata, për fëmijët dhe për brezat që do të vijnë.
redaktor logjik, për të gjitha ato, duke e thënë këtë me një fjalë, gabime që janë bërë gjatë radhitjes së fjalëve, fjalive në Abetaren e përbashkët Shqipëri - Kosovë, 2022.
Nëse dikush di më mirë:
“ LE TË VIJNË TË TJERËT DHE LE TA BËJNË MË MIRË!”[5].
Postscriptum
Me kënaqësi të veçantë do të kisha marr pjesë në debat, me një kusht të vogël, por vendimtar, të ketë të botuara vepra të mirëfillta shkencore nga arsimi, së paku me nga gjashtë recensione të pranuara nga lënda e LOGJIKËS, nga disa akademikë, të disa shteteve, jashtë Kosovës.
Ju falënderoj për mirëkuptim!
[1] FGJSSH, f. 1977.
[2] Wittgenstain Ludwig, Filozofka istrazivanja,Nolit,Beograd, 1969, f.138, paragrafi 309.
[3] Presheva Avni, Revolucioni që revolucionarizon vetëdijen, Titanic, Prishtinë, 2022, f. 344.
[4] Kant, Kritika čistog uma,BIGZ, Beograd, 1976, f. 373.
[5] Wittgenstein L., Tractatus Logico – Philosophicus,Inst. Fil – Soc. Prishtinë,2000,f. 29.
