Vendet evropiane kanë një histori të pikëpamjeve të ndryshme për konfliktin Izrael-Palestinë dhe mosmarrëveshjet e fundit midis liderëve të BE-së nxjerrin në pah kompleksitetin e çështjes.
‘Kakofonia’ (ashpërsia në tingullin e fjalëve) e fundit, siç është përkufizuar nga disa liderë evropianë në konfliktin midis Izraelit dhe Hamasit nuk duhet të jetë shumë befasuese, pasi që Lindja e Mesme ka qenë tradicionalisht një nga çështjet më të diskutueshme të politikës së jashtme brenda Komunitetit Evropian fillimisht, e pastaj të Bashkimin Evropian. Nëse lufta në Irak (2003) ndoshta përfaqësonte episodin më spektakolar, marrëdhëniet izraelito-palestineze kanë qenë gjithmonë një burim ndarjesh midis evropianëve. Gjatë Luftës së Ftohtë, vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore (disa nga ato që nuk ishin të imunizuara, në të kaluarën, nga antisemitizmi) ishin rreshtuar me BRSS-në, shteti i parë, për më tepër, që njohu zyrtarisht Izraelin – në mbështetje të arabëve dhe palestinezëve, veçanërisht pas Luftës Gjashtë Ditore (1967). Pas vitit 1989, pjesërisht edhe në dritën e ambicies së tyre për t’iu bashkuar fillimisht NATO-s dhe më pas BE-së, shumë prej tyre dhe veçanërisht Republika Çeke, u ripozicionuan në favor të Izraelit, ndërsa Moska miratoi një qëndrim më të artikuluar ndaj Tel Avivit, duke lehtësuar ndër të tjera emigrimin e dhjetëra mijëra hebrenjve rusë në Izrael.
Në Evropën Perëndimore, Parisi kaloi nga mbështetja e shtetit të sapoformuar hebre (i cili ndihmoi gjithashtu zhvillimin e industrisë bërthamore) në dënimin e pushtimit të territoreve palestineze pas vitit 1967, veçanërisht gjatë presidencave të De Gaulle dhe pasardhësve të tij të menjëhershëm. Franca filloi një ribalancim gradual vetëm me Nicolas Sarkozy (vetë me origjinë hebraike) dhe në vazhdën e sulmeve terroriste të periudhës 2015/16 dhe sot është vendi evropian me numrin më të madh të muslimanëve dhe hebrenjve. Belgjika ka ndjekur një trajektore mjaft të ngjashme, ndërsa Italia ka kaluar gjithashtu nga një tendencë drejt solidaritetit me palestinezët – e zakonshme për të majtën dhe opinionin katolik, veçanërisht në vitet 1970 dhe 1980 – në një pozicion më të ekuilibruar, ndërkohë që Spanja ka ofruar prej kohësh mbështetje të fuqishme për çështjen palestineze, por ishte gjithashtu e aftë të një gjesti të rëndësishëm simbolik siç ishte njohja ex-post e padrejtësisë së kryer në vitin 1492 me dëbimin e të gjithë komunitetit sefardik nga vendi. Britania e Madhe, nga ana e saj, është përpjekur të balancojë marrëdhëniet e saj të veçanta me Shtetet e Bashkuara (veçanërisht pas krizës së Suezit të vitit 1956) me rolin e vështirë të ish-fuqisë ‘koloniale’ në rajon dhe interesat e qytetit të Londrës, ku shumë prej ‘petrodollarëve’ të monarkive të Gjirit ishin depozituar. Nëse Irlanda shpesh e ka identifikuar veten me kauzën palestineze dhe Holanda ka marrë gjithmonë parasysh komunitetin e saj të rëndësishëm hebre, të dyja së bashku me vendet nordike janë përpjekur gjithmonë të favorizojnë diplomacinë dhe kanë dënuar hapur shkeljet e ligjit ndërkombëtar dhe të të drejtave të njeriut nga njërën ose tjetrën. Por çelësi për të kuptuar më mirë ndarjet evropiane qëndron në pozicionin e Gjermanisë dhe Austrisë, mbi të cilën trashëgimia e tmerrshme e Holokaustit ka imponuar një linjë të mbështetjes absolute dhe pothuajse pa dallim për Tel Avivin, e cila shpesh ka bllokuar qëndrimet e përbashkëta dhe iniciativat me shumë kritika.
Sezoni i vetëm në të cilin evropianët u gjendën të bashkuar dhe kompakt për këtë çështje ishte midis nënshkrimit të marrëveshjeve të Oslos (1993) dhe përpjekjeve të fundit serioze për t’i zbatuar ato, rreth njëzet vjet më parë. Komuniteti i vjetër i Nëntë, në realitet, madje i kishte parashikuar ato zhvillime me Deklaratën e famshme të Venecias (1980) – qëndrimi i parë zyrtar i përbashkët në politikën e jashtme – e cila kishte njohur si të drejtën e palestinezëve për “vetëvendosje” sesa atë të Izraelit ndaj ekzistencës dhe sigurisë. Kur kjo perspektivë më në fund u bë e prekshme, Unioni i sapoformuar u mobilizua menjëherë – në marrëveshje me administratën e Klintonit – për ta mbështetur atë materialisht. BE-ja u bë kështu një anëtare e plotë e të ashtuquajturit “Kuartet” (me SHBA, OKB dhe Rusinë) që shoqëroi procesin e paqes dhe ndërhyri si financiarisht – në mbështetje të Autoritetit Palestinez të sapolindur – po edhe operacionalisht, duke dërguar një mision i mbikëqyrjes kufitare në Rafah dhe trajnimi i policisë lokale në Bregun Perëndimor. Kur procesi dukej se po lëkundet pas vrasjes së Itzhak Rabin, kryengritjeve të mëvonshme dhe vendbanimeve të vazhdueshme të kolonëve izraelitë në territoret e pushtuara – Brukseli u angazhua, në negociatat që udhëhoqën në muajt e fundit të presidencës Clinton (2000) deri në pragun e një marrëveshjeje përfundimtare, për të mbështetur Ramallah në forma të ndryshme në këmbim të mbështetjes së Uashingtonit për Tel Avivin për zhvendosjen dhe kompensimin e kolonëve dhe pranimin e plotë të zgjidhjes së bazuar në dy shtete dhe dy kryeqytete (të dyja në Jerusalem).
Draft-marrëveshja, gurët e themelit të së cilës u vendosën në një ‘non-paper’ të famshëm të hartuar nga Miguel Angel Moratinos (i dërguari i posaçëm i BE-së dhe bashkëpunëtor i ngushtë i Përfaqësuesit të Lartë të atëhershëm Javier Solana), megjithatë nuk u finalizua kurrë, pjesërisht për shkak të Hetimi i Yasser Arafat, por mbi të gjitha sepse në harkun kohor të pak ditëve George W Bush pasoi Clinton në Shtëpinë e Bardhë dhe Ariel Sharon mundi kryeministrin laburist Ehud Barak në zgjedhjet izraelite. Kështu, procesi i paqes fillimisht u ngri në mënyrë efektive dhe më pas u tejkalua (dhe u minua në themelet e tij) nga një seri e gjatë ngjarjesh të pafavorshme: 11 shtatori, lufta në Irak, konflikti midis Izraelit dhe Hezbollahut në Liban, ndikimi në rritje rajonale në Teheran, e ashtuquajtura “Pranvera Arabe” dhe pasojat e saj, ripozicionimi i Turqisë së Erdoganit dhe ngritja e monarkive të Gjirit – por edhe vendbanimet e pandërprera të kolonëve në Bregun Perëndimor, përleshjet e shpeshta midis Hamasit dhe ushtrisë izraelite dhe tensionet e përsëritura dhe provokime mbi Jerusalemin.
Nga ana e saj, Evropa që atëherë është goditur nga një sekuencë krizash kumulative që e larguan shpejt vëmendjen e saj nga teatri i Lindjes së Mesme (edhe nëse disa vende të BE-së donin të ndiqnin shembullin e administratës Trump duke zhvendosur në mënyrë të njëanshme ambasadat e tyre nga Tel Avivi në Jerusalem ). Krizat e lidhura gjithashtu, të paktën pjesërisht, me pasojat e ‘Pranverës Arabe’ – terrorizmi xhihadist, valët e migrimit – kanë pasur gjithashtu një ndikim të fortë në opinionet publike, duke i dhënë shtysë të mëtejshme ndjenjave anti-muslimane, por edhe episodeve të antisemitizmi: rritja e formacioneve populiste të ekstremit të djathtë në të gjithë kontinentin ka qenë, në të njëjtën kohë, një shkak dhe një pasojë – të gjitha të përforcuara përmes sferës dixhitale.
Në politikën e jashtme, çështja më e diskutueshme midis evropianëve është bërë kështu, veçanërisht pas luftës së vitit 2008 midis Rusisë dhe Gjeorgjisë, marrëdhënia me Moskën – të paktën deri në vitin e kaluar, kur agresioni kundër Ukrainës shkaktoi grushtin e shtetit ribashkoi qeveritë e 27 vendeve të BE-së dhe gjeneroi një përgjigje të përbashkët që ishte sa befasuese aq edhe prerëse. Çfarë mund të themi atëherë për ‘kakofoninë’ e fundit në konfliktin midis Gazës dhe Hamasit, e cila duket se vë në pikëpyetje befasisht besueshmërinë e ambicies së deklaruar evropiane për të vepruar në një çelës më gjeopolitik?!
Natyrisht, nuk ishte inkurajuese të viheshin re dallimet midis liderëve evropianë për pezullimin (d.m.th. intensifikimin) të ndihmës humanitare për Palestinën, në terma të tillë si ‘armëpushimi’ ose ‘pauzat’ në operacionet ushtarake, ose për mënyrën e balancimit njohja e të drejtës së Izraelit për vetëmbrojtje duke respektuar të drejtën ndërkombëtare dhe humanitare. Por këto dallime – pjesërisht të diktuara edhe nga rivalitete të vogla ndërinstitucionale nuk janë as thelbësore dhe as të pakapërcyeshme: Ato nuk janë as unike për Evropën, dhe për më tepër prekin edhe opinionet publike dhe vetë forcat në shkallë të ndryshme të politikave kontinentale. Shumë do të varen nga evolucioni i konfliktit të vazhdueshëm dhe pasojat e tij të mundshme, nga rreziku i një flakërimi rajonal në atë të një rritje të mëtejshme të kostove të energjisë, valët e refugjatëve dhe madje edhe sulmet terroriste.
Megjithatë, njëzet vjet më vonë, tashmë është e qartë se konflikti izraelito-palestinez nuk ka një zgjidhje ushtarake dhe se një zgjidhje e mundshme diplomatike këtë herë do të kërkojë angazhimin konstruktiv dhe të përbashkët jo vetëm të amerikanëve dhe evropianëve, por edhe të vendeve arabe dhe në veçanti të monarkive të Gjirit, të cilat tani pa diskutim kanë të gjitha burimet e nevojshme për të stabilizuar një rajon në të cilin, deri më tani, ato kanë luajtur një rol kryesisht përçarës dhe destabilizues.
