Gjatë pandemisë COVID-19 shkencëtarëve iu bë e qartë se te një pjesë e konsiderueshme të njerëzve që e kanë kapërcyer infeksionin, disa simptoma të sëmundjes vazhdojnë ende.
Ky fenomen quhet COVID afatgjatë dhe nënkupton një gjendje në të cilën simptomat zgjasin tre muaj ose më shumë pas fillimit të sëmundjes. Këto simptoma përfshijnë lodhje, probleme me përqendrimin, dhimbje muskujsh dhe kyçesh, gulçim, dhimbje koke, shqetësime të gjumit dhe shqetësime njohëse si "mjegulla e trurit".
Kjo gjendje mund të prekë njerëz të të gjitha grup-moshave, pavarësisht nga ashpërsia e infeksionit dhe vlerësohet se 5-10% e të infektuarve e zhvillojnë. Madje, të dhënat tregojnë se edhe fëmijët nuk janë kursyer nga COVID-i afatgjatë, ku vetëm në SHBA, rreth 5.8 milionë fëmijë janë të sëmurë me COVID afatgjatë. Prevalenca e tij globale vlerësohet në qindra milionë.
Deri kohët e fundit, nuk ishte e qartë se çfarë i shkakton këto simptoma të zgjatura. Shkencëtarët kanë propozuar disa mekanizma biologjikë që përfshijnë mosfunksionime imune dhe inflamatore, dysbiozë mikrobiotike, autoimunitet, mosfunksionim endotelial, sinjalizime jonormale neurologjike, riaktivizimin e herpesviruseve endogjene dhe persistencën e koronaviruseve.
Megjithatë, në një artikull të botuar në edicionin e fundit të Gazetës Mjekësore të Australisë (MJA), një ekip shkencëtarësh arriti në përfundimin, bazuar në studime të shumta, se shumica, nëse jo të gjitha, rastet e COVID-it afatgjatë shkaktohen nga viruset që kanë mbetur të fshehura në trup.
Relativisht në fillim të pandemisë, u kuptua se te disa njerëz virusi SARS-CoV-2, ose të paktën mbetjet e virusit, mund të qëndrojnë në inde dhe organe të ndryshme për një kohë të gjatë. Ky fenomen njihet si “persistenca virale”.
Megjithëse prania afatgjatë e mbetjeve të fragmenteve virale në trupat e disa njerëzve tashmë është vërtetuar mirë, mbetet më pak e qartë nëse ka ende viruse të gjalla në trupat e atyre që janë shëruar, dhe jo vetëm pjesët e tyre të mbetura, dhe nëse ato ekzistojnë, pavarësisht nëse janë shkaku i vërtetë i COVID-it afatgjatë.
Autorët e punimit të ri nga MJA theksojnë se ky ndryshim është thelbësor sepse një virus i gjallë mund të synohet nga qasje specifike antivirale në mënyra që fragmentet e virusit "të vdekur" nuk munden.
Persistenca virale ka dy implikime të rëndësishme:
Kur shfaqet te disa njerëz me imunitet jashtëzakonisht të dobësuar, mund të bëhet burim i varianteve të reja dhe dukshëm të ndryshme, si JN.1. Ajo ka potencialin të vazhdojë të shkaktojë simptoma te shumë njerëz shumë kohë pas sëmundjes akute.
Ndonëse nuk ka asnjë hulumtim që konfirmon drejtpërdrejt në mënyrë të pakundërshtueshme se një virus i vazhdueshëm është shkaku i COVID-it afatgjatë, një numër studimesh të fundit tregojnë fuqimisht një përfundim të tillë.
Një studim i botuar në shkurt në revistën Nature tregoi se një numër i madh njerëzish me simptoma të lehta COVID-19 përjetojnë një periudhë të zgjatur të largimit të materialit gjenetik të virusit, të ashtuquajturat ARN virale, nga trakti respirator. Ata me ARN virale, e cila pothuajse me siguri nënkupton praninë e virusit të gjallë, kishin rrezik 50% më të lartë për të zhvilluar COVID afatgjatë.
Disa kërkime të tjera kanë gjetur riprodhimin e ARN-së virale dhe proteinave në qarkullimin e gjakut të pacientëve vite pas infeksionit fillestar, një shenjë se virusi ka të ngjarë të riprodhohet për periudha më të gjata në disa rezervuarë të fshehur në trup, të cilat mund të përfshijnë qelizat e gjakut.
Një studim, i botuar në revistën Lancet Infectious Diseases, zbuloi ARN virale në dhjetë vende të ndryshme në inde dhe mostra gjaku një deri në katër muaj pas infeksionit akut. Ai zbuloi se rreziku i COVID-it afatgjatë katër muaj pas infektimit ishte më i lartë tek ata me ARN virale vazhdimisht pozitive.
I njëjti hulumtim dha gjithashtu të dhëna se ku në trup mund të strehohet virusi. Trakti gastrointestinal doli të ishte një nga fushat kryesore.
Më në fund, një studim i publikuar në revistën Clinical Microbiology and Infection konfirmoi gjithashtu se prania e vazhdueshme e virusit rrit gjasat për COVID afatgjatë.
Shkencëtarët australianë, autorë të një studimi të ri të botuar në AMJ, në revistën Conversation, theksuan se ende mungojnë provat zyrtare që virusi SARS-CoV-2 mund të qëndrojë në trup për vite të tëra i aftë për t'u riprodhuar. Ata shpjegojnë se është teknikisht sfiduese izolimi i virusit të gjallë nga rezervuari brenda trupit ku “fshihet” virusi.
Sidoqoftë, ata besojnë se tani ka mjaft prova bindëse që viruset e gjalla shkaktojnë COVID afatgjatë për të garantuar veprim.
Ekipi beson se bazuar në njohuritë ekzistuese, provat e barnave të njohura antivirale duhet të përshpejtohen parandalimin dhe trajtimin e COVID-it afatgjatë dhe kërkimin për të reja. Një ilaç i tillë i mundshëm mund të jetë ai i diabetit metformina, i cili është treguar me efekt të dyfishtë pozitiv në COVID-in afatgjatë.
Sipas ekipit australian, rreziku i COVID-it afatgjatë nuk bartet vetëm nga infeksioni i parë, por edhe nga secili pasues. Ata kujtojnë se COVID-i afatgjatë është i zakonshëm dhe se nuk kufizohet vetëm te personat me rrezik të lartë të sëmundjes së rëndë akute, por prek të gjitha grup-moshat.
Është interesante këtu që një studim i publikuar në MJA tregoi se ndikimi më i madh i COVID-it afatgjatë u regjistrua te njerëzit e moshës 30-49 vjeç.
Një studim i ri i botuar në revistën Lancet eClinical Medicine tregoi se vaksinimi ishte i lidhur me një rrezik më të ulët të COVID-it afatgjatë pas 3 deri 12 muajsh te fëmijët më të rritur, si dhe me një rrezik më të ulët të ri-infeksionit.
Autorët paraqitën disa rekomandime kryesore. Tani për tani, theksojnë ata, ne të gjithë duhet të zvogëlojmë ekspozimin ndaj virusit duke përdorur mjetet në dispozicion:
- sigurimi i ajrit të pastër në ambiente të mbyllura duke ajrosur dhomat
- përdorimi i maskave cilësore në situatat kur nuk jemi të sigurt për cilësinë e ajrit në ambiente të mbyllura apo në turma
- testimi dhe trajtimi në rast të një testi pozitiv, si dhe pacientët duhet të kujdesen për të mbrojtur të tjerët duke vendosur maska, duke qëndruar në shtëpi dhe duke ajrosur zonën.
