Sa herë shfletojmë apo vendosim pulla postare në klasor, gjithnjë na vjen në mendje zanafilla e termit filateli, e cila lidhet me projektimin e pullës së parë në botë, hedhur nga suedezi Troffenberg në vitin 1823. Vite më vonë, në vitin 1840, u emetua pulla e parë postare, e quajtur “Peni i Zi”. Kjo pullë hyri në qarkullim më 6 maj 1840, me një tirazh prej 75 milionë kopjesh gjatë periudhës së përdorimit. Pulla e parë u emetua në Angli dhe përfaqësonte një revolucion të madh në sistemin postar.
Megjithatë, sot nuk do të ndalemi gjatë te filatelia, pasi për të ka shumë botime. Në librat e mi, veçanërisht ato mbi filatelinë, e kam trajtuar gjerësisht artin e koleksionimit të pullave postare. Njerëzit që merren me koleksionimin dhe studimin e pullave postare quhen filatelistë, ndërsa tërësia e këtij procesi njihet si filateli.
Një hap i ri dhe një ide përparimtare, që modernizoi shërbimin postar dhe komunikimin njerëzor, ishte koncepti i një “karte komunikimi të hapur”. Deri në vitin 1865, kjo ide nuk ekzistonte.
Kartolina e parë, që njihet historikisht, u shpik nga Heinrich von Stephan, një zyrtar i postës gjermane, në vitin 1865. Ai propozoi idenë e një "karte komunikimi të hapur", që më vonë u bë baza për kartolinën moderne.
Kartolina e parë komerciale u prodhua në vitin 1869 nga Emanuel Herrmann, një profesor austriak. E njohur si "Correspondenzkarte", ajo u prezantua nga shërbimi postar austriak dhe u bë shpejt popullore për shkak të thjeshtësisë dhe praktikës që ofronte. Kjo formë komunikimi u përhap shpejt në të gjithë botën dhe, në fund të shekullit XIX dhe fillimin e shekullit XX, kartolinat u kthyen në një trend global, veçanërisht gjatë udhëtimeve apo pushimeve.
Nga fundi i viteve 1800 deri në rreth vitin 1915, kartolinat me ilustrime të bukura dhe artistike ishin shumë të njohura. Kjo periudhë konsiderohet si “periudha e artë” e kartolinave. Në këtë kohë u përhap edhe koleksionimi i kartolinave, dhe shumë njerëz u angazhuan me pasion në këtë hobi.
Arti i koleksionimit dhe studimit të kartolinave quhet deltiologji, ndërsa njerëzit që merren me këtë hobi quhen deltiologë.
Kartolinat janë objekte koleksionimi që mbartin vlera kulturore, historike dhe estetike. Ilustrimet dhe dizajnet e tyre shpesh janë artistike dhe unike, ndërsa emocionet që përcjellin lidhen me përvoja personale, vende të veçanta apo kujtime nga udhëtimet.
Kartolina është një mjet komunikimi dhe suvenir që përdoret për të dërguar mesazhe të shkurtra pa zarf. Ajo mund të paraqesë pamje nga qytete, peizazhe, vepra arti etj. Dizajni dhe mesazhet që bartin kartolinat shpesh janë të rëndësishme nga pikëpamja kulturore, estetike dhe historike.
Një koleksionist që merret me koleksionimin e kartolinave apo pullave postare nuk duhet t'i ngatërrojë kartolinat me kartmaksimumet e shërbimeve postare.
Kartmaksimumi përbëhet nga tre elemente:
Një kartolinë me një imazh të lidhur me temën e pullës.
Një pullë postare e vendosur në anën e përparme të kartolinës, që përputhet me temën ose imazhin e saj.
Një vulë postare, zakonisht e lidhur me vendin ose datën e rëndësishme për pullën ose imazhin.
E qëllimi kryesor për një maksimumfilist (koleksionist i kartëmaksimumeve filatelike) është krijimi i një kombinimi harmonik midis pullës, kartolinës dhe vulës.
Ky është një hobi i specializuar, i cili lidhet ngushtë me filatelinë (studimin dhe koleksionimin e pullave postare).
Ndryshimi kryesor midis një kartoline të zakonshme dhe një kartëmaksimumi qëndron te fokusi. Kartëmaksimumet përqendrohen te pulla postare dhe vula, duke përdorur kartolinën si një element ndihmës për të kompletuar kartëmaksimumin. Përzgjedhja e kartolinave bëhet duke pasur në mendje lidhjen me pullën dhe vulën.
Në koleksionimin e kartolinave, nuk është e domosdoshme që kartolina të ketë një pullë postare ose vulë për të qenë interesante për koleksionim. Koleksionistët përzgjedhin kartolinat bazuar në tematikë, periudhë historike ose ilustrim, pa u përqendruar te aspekti filatelik.
Përmbledhje e Diferencave Kryesore
Karakteristikë
Maksimumfilisti
Deltiologu
Fokus
Kombinimi i pullës, vulës dhe kartolinës
Kartolina si objekt i pavarur
Lidhja me filatelinë
E ngushtë
Nuk ka lidhje
Qëllimi
Vlera filatelike dhe harmonike
Vlera historike, kulturore apo estetike
Kriteret e përzgjedhjes
Tema e pullës dhe vulës
Tema, ilustrimi dhe historia e kartolinës
Edhe kartolinat, ashtu si pullat postare, mund të dalin në seri. Seritë e kartolinave janë koleksione të krijuara rreth një teme specifike dhe shpesh përmbajnë një numër të caktuar kartolinash që i përkasin të njëjtës kategori.
Karakteristikat e Serive të Kartolinave:
Të gjitha kartolinat në seri ndajnë një tematikë të përbashkët, si qytete, monumente, peizazhe, artistë, kafshë, festa, etj.
Zakonisht kanë një dizajn unik ose të ngjashëm, që tregon se janë pjesë e një koleksioni.
Numri i kartolinave në seri është shpesh i kufizuar (p.sh., 10, 20 ose më shumë), dhe secila kartolinë ka një numër identifikues brenda serisë (p.sh., "Kartolina 1 nga 10").
Llojet e Kartolinave në Seritë e Koleksionimit:
Artistike: Kartolina me ilustrime nga një artist i caktuar, ku çdo kartolinë paraqet një vepër arti të tij.
Tematike: Kartolina me tema të veçanta, si kafshë, peizazhe, qytete historike, veshje tradicionale, etj.
Historike: Kartolina që përshkruajnë momente historike të rëndësishme ose periudha specifike.
Komerciale: Kartolina të prodhuara nga kompani për reklama ose ngjarje, si Lojërat Olimpike ose panairet botërore.
Postale: Kartolina të emetuara nga shërbimet postare për raste speciale, si jubile ose përvjetore.
Seritë e kartolinave kanë ngjashmëri me seritë e pullave postare, pasi shpesh prodhohen për ngjarje të veçanta ose për të promovuar një vend, kulturë ose tematikë të caktuar. Disa kartolina krijohen qëllimisht për t'u kombinuar me pulla postare, duke u bërë pjesë e koleksionimit filatelik.
Pse Seritë tërheqin koleksionistët?
Plotësimi i një koleksioni të lidhur logjikisht është emocionues për koleksionistët.
Seritë e plota kanë më shumë vlerë historike dhe financiare sesa kartolinat individuale.
Kërkimi i kartolinave të humbura nga një seri është një sfidë emocionuese për koleksionistët.
Burime për koleksionistët e kartolinavePër koleksionistët ekzistojnë katalogë dhe revista të specializuara, që ofrojnë informacion të vlefshëm për identifikimin, klasifikimin dhe vlerësimin e kartolinave. Këto burime ndihmojnë koleksionistët të organizojnë dhe kuptojnë më mirë koleksionet e tyre.
Katalogët:
Listojnë kartolinat sipas tematikave (p.sh., peizazhe, art, qytete).
Përfshijnë prodhuesit (p.sh., botues ose shtypshkronja specifike).
Rendisin periudha historike (p.sh., kartolina nga periudha viktoriane ose ajo art nouveau).
Katalogët dhe Revistat Kryesore për Koleksionimin e Kartolinave
Katalogët:
Postcard Price Guides nga Samuel L. Peck:
Një guidë e njohur për çmimet dhe llojet e kartolinave.
Picture Postcards of the Golden Age nga Tonie dhe Valmai Holt:
Përqendrohet në kartolinat artistike dhe historike të periudhës së artë (1890-1915).
Katalogët Delcampe:
Delcampe është një platformë për koleksionistë dhe ofron katalogë të pasur për kartolina dhe objekte të tjera koleksionimi.
Michel Postcard Catalogue:
Një burim gjerman i detajuar, i njohur për katalogët Michel të pullave dhe kartolinave.
Revistat:
Postcard Collector Magazine (SHBA):
Një revistë e njohur që mbulon tema mbi kartolinat historike dhe të rralla.
Picture Postcard Monthly (Mbretëria e Bashkuar):
Fokusuar në kartolinat britanike dhe ndërkombëtare, me artikuj për historinë dhe teknikat e koleksionimit.
Deltiology Magazine:
Revista për koleksionistët e kartolinave artistike dhe historike.
Cartes Postales Magazine (Francë):
Përqendrohet në kartolinat franceze dhe ndërkombëtare, me analiza historike dhe kulturore.
Historia e Koleksionimit të Kartolinave
Periudha e Artë e Kartolinave (1890-1915):
Në fund të shekullit të 19-të, pasioni për mbledhjen e kartolinave u bë një fenomen kulturor.
Kjo periudhë nxiti krijimin e materialeve për të ndihmuar koleksionistët, si katalogë, revista dhe libra.
Botime të Hershme:
"Picture Postcards and Their Collectors" (1890):
Dokumentoi kartolinat artistike dhe të përditshme të kohës.
Revista "The Stamp Collector's Magazine":
Një botim i hershëm për koleksionistët e pullave, që më vonë përfshiu artikuj mbi kartolinat.
Katalogët e Raphael Tuck & Sons (1904-1905):
Një nga katalogët e parë që përshkruante kartolinat e prodhuara nga kjo kompani britanike e famshme për vlera artistike.
Muzeumet e Dedikuara Kartolinave
Curt Teich Postcard Archives Museum (Illinois, SHBA):
Një nga arkivat më të mëdha të kartolinave në botë.
Koleksioni përfshin miliona kartolina nga fundi i shekullit XIX deri në mesin e shekullit XX.
Fokus: Peizazhe, qytete dhe kultura amerikane.
Museum für Kommunikation (Bern, Zvicër):
Përmban një koleksion të madh të kartolinave historike nga Zvicra dhe më gjerë.
Fokus: Historia e komunikimit përmes kartolinave.
Musée de la Carte Postale (Antibes, Francë):
Përfshin mbi 100,000 kartolina nga vende dhe periudha të ndryshme.
Ekspozita trajton tema historike, artistike dhe kulturore.
Smithsonian Institution (SHBA):
Seksione të dedikuara për kartolina si pjesë e koleksionit të përgjithshëm të objekteve të komunikimit.
Postal Museum (Londër, Mbretëria e Bashkuar):
Përfshin kartolina të hershme dhe historike, duke theksuar rolin e tyre në kulturën britanike.
National Postal Museum (Washington, D.C., SHBA):
Ekspozon kartolina nga SHBA dhe vende të tjera, me fokus në lidhjen e tyre me filatelinë.
Ekspozita e Parë e Kartolinave
Vjena, Austri (1898):
Një nga ekspozitat e para të njohura u organizua gjatë përvjetorit të Jubileut të Argjendtë të Perandorit Franz Joseph I.
Shfaqeshin kartolina me ilustrime të ngjarjeve historike dhe artistike të kohës.
Ekspozita të Njohura të Kartolinave
Paris, Francë (1900):
Gjatë Ekspozitës Universale të Parisit, kartolinat ishin një nga atraksionet kryesore.
Ekspozita shfaqi kartolina artistike dhe tematike, duke promovuar zhvillimin e artit të shtypit.
Londër, Angli (1903):
Klube të koleksionistëve organizuan ekspozita të vogla në qytete të ndryshme, duke përfshirë Londrën.
Ekspozita Moderne Ndërkombëtare:
Postcard and Paper Collectors Fairs: Një seri panaire ndërkombëtare ku ekspozohen dhe tregtohen kartolina antike dhe moderne.
International Postcard Show (Brighton, MB): Një ngjarje e përvitshme që përfshin kartolina artistike dhe historike.
Salon de la Carte Postale (Francë): Një panair madhor për ekspozim dhe shkëmbim të kartolinave të rralla.
Deltiologjia dhe Kartofilia: Çfarë janë dhe si dallohen?
Deltiologjia
Origjina: Nga greqishtja "deltion" (mesazh i vogël) dhe "logos" (studim).
Përkufizimi: Studimi i kartolinave si dokumente historike, kulturore dhe artistike.
Fokus: Analiza e artit grafik, tematikave, periudhave historike dhe rolit të kartolinave si mjete komunikimi.
Praktika: Deltiologët i studiojnë kartolinat për ndikimin e tyre social dhe historik, si dhe për evolucionin e dizajnit.
Kartofilia
Origjina: Nga greqishtja "karta" (letër) dhe "philia" (dashuri).
Përkufizimi: Koleksionimi i kartolinave si objekte estetike dhe sentimentale.
Fokus: Kënaqësia personale dhe ruajtja e kartolinave për vlerën e tyre artistike dhe emocionale.
Dallimet midis Deltiologjisë dhe Kartofilisë
Kartofilia përfshin koleksionimin e kartolinave pa një qëllim specifik studimor.
Deltiologjia kërkon një qasje akademike dhe analitike ndaj kartolinave.
Shembull: Një kartofil mund të mbledhë kartolina me motive të caktuara për kënaqësinë personale, ndërsa një deltiolog do t’i analizojë ato për të kuptuar evolucionin dhe kontekstin historik.
Koleksionimi i Kartolinave në Shqipëri
Gjendja Aktuale
Në Shqipëri, koleksionimi i kartolinave nuk është ende shumë i përhapur.
Pasioni për kartofilinë dhe deltiologjinë ekziston kryesisht në qarqet më të ngushta të koleksionistëve të artit dhe objekteve historike.
Faktorët që Ndikojnë
Trashëgimia Kulturore: Kartolinat historike kanë vlera të mëdha si dokumente të periudhave të ndryshme historike në Shqipëri.
Mungesa e Ekspozitave: Ndryshe nga vendet e tjera, në Shqipëri ka pak traditë të ekspozitave ose panaireve të kartolinave.
Roli i Teknologjisë: Rrjetet sociale dhe platformat e koleksionimit ndihmojnë koleksionistët shqiptarë të ndajnë dhe të promovojnë këtë hobi.
Shembuj Praktikë në Shqipëri
Individë dhe grupe të vogla mbledhin kartolina që pasqyrojnë periudha të ndryshme të historisë shqiptare.
Kartolina të hershme që tregojnë peizazhe, qytete, ose ngjarje historike janë veçanërisht të vlerësuara.
Përfundime dhe Perspektiva
Potencial për Zhvillim: Me rritjen e ndërgjegjësimit për trashëgiminë kulturore dhe përfshirjen e teknologjisë, kartofilia dhe deltiologjia mund të marrin hov në Shqipëri.
Rëndësia Kulturore: Kartolinat, veçanërisht ato historike, janë një dritare drejt së kaluarës dhe një mjet për ruajtjen e trashëgimisë kulturore.
