Raportet Kosovë-Serbi kanë qenë mjaft të tensionuara kohët e fundit.
Së fundi, kanë ndodhur shumë zhvillime në Kosovë dhe deklarata kërcënuese nga Serbia e Vuçiqit, me perëndimin që nuk po arrin ta gjej formulën e duhur për arritjen e një marrëveshjeje finale mes dy vendeve.
E në lidhje me këto zhvillime, raportet Kosovë-Serbi dhe qasjen e ndërkombëtarëve, ka folur në një intervistë për “Bota sot”, politologu dhe gazetari serb, Borsi Varga.
Së pari, ai mirëpriti vendimet e fundit të Qeverisë së Kosovës që ndërlidhen me veriun, derisa tha se ajo po krijon kushte praktike për ta marrë nën kontroll këtë pjesë të teritorit.
Krahas kësaj, vlerësoi se Perëndimi ka më pak frikë nga Kurti, se sa nga Vuçiqi, prandaj vepron me këtë qasje.
Politologu serb foli edhe për kërkesat e Vuçiqit ndaj Kosovës, derisa paralajmëroi mundësinë e një përshkallëzimi të situatës.
“Rreziku i një përshkallëzimi të shkurtër dhe intensiv në veri të Kosovës, si terrorizmi në Banjskë, ende ekziston dhe duhet pasur kujdes”.
Ndër të tjera, Varga dha disa komente edhe për mbarëvajtjen e dialogut Kosovë-Serbi, ndikimin e zgjedhjeve presidenciale në SHBA, si dhe mundësinë për ekstradimin e kryekriminelit Radoiçiq në Kosovë.
Intervista e plotë:
Gazeta “Bota sot”: Zotëri Varga, Kosova u përball në fundjavë me disa nga kritikat më të ashpra ndërkombëtare kundër saj, pas mbylljes së disa institucioneve paralele serbe në veri dhe përpjekjeve për hapjen e urës së Ibrit. Sa serioze mendoni se është situata?
Boris Varga: Situata është stresuese sa i përket qytetarëve të Kosovës me origjinë etnike serbe, por nuk mendoj se është serioze në aspektin e shfaqjes së një krize të madhe politike apo të sigurisë.
Përderisa në Serbinë e Vuçiqit politika është se “ushtria serbe do të kthehet në Kosovë”, kjo në Kosovë i jep Kurtit “hartë të bardhë” për veprime të njëanshme në veri të Kosovës. Perëndimi ka më pak frikë nga Kurti se sa nga prorusi Vuçiq dhe kjo është arsyeja që ndaj Prishtinës nuk ndërmerren hapa më seriozë.
Nga ana tjetër, kjo situatë është një mundësi praktike që Prishtina të marrë kontrollin e veriut të Kosovës në rrethana disi të diskutueshme dhe nën presion. Nuk jam i sigurt se institucionet serbe do të kishin hyrë ndryshe nën juridiksionin e shtetit të Kosovës. Beogradi, dhe veçanërisht jo Vuçiqi, i cili është në pushtet, nuk do t'u thotë serbëve t'i dorëzojnë institucionet Kosovës, pasi kjo do të shihej si "tradhti ndaj Serbisë".
Në fakt, gjithçka po zhvillohet sipas marrëveshjes së Brukselit dhe Ohrit, por ndoshta shumë tronditëse politikisht dhe propagandistike para zgjedhjeve në Kosovë vitin e ardhshëm.
Gazeta “Bota sot”: Sa kuptim ka i gjithë ky presion që po bëhet ndaj Kosovës, kur dihet se për shuarjen e strukturave paralele dhe hapjen e urës së Ibrit, ekzistojnë marrëveshjet e arritur në Bruksel?
Boris Varga: Mendoj se bëhet fjalë më shumë për një përpjekje të Perëndimit për të qetësuar situatën, për të qetësuar serbët etnikë në Kosovë që reaguan duke sulmuar KFOR-in dy vjet më parë. Megjithatë, mendoj se në Prishtinë, Kurti dhe rrethi i tij duhet të dërgojnë mesazhe publike qetësuese për qytetarët serbë të Kosovës. Se serbët etnikë në Kosovë kanë filluar ta ndjejnë Prishtinën si qendrën e tyre të re burokratike.
Problemi është i një natyre më të gjerë gjeopolitike. Fatkeqësisht, shumica e konflikteve etnike pas Luftës së Ftohtë përfunduan me shfaqjen e "konflikteve të ngrira", e njëjta gjë ndodh edhe në Kosovë. Agresioni rus kundër Ukrainës i dha fund epokës së konflikteve të ngrira nga Ballkani, përmes Kaukazit deri në Azinë Qendrore. Nga BeH dhe Kosova në Luginën e Ferganës. Perëndimi duhet ta zbusë Dodikun, të heqë institucionet serbe në Kosovë. Nagorno-Karabakh ra nën kontrollin e Azerbajxhanit. Kina po merr iniciativën në Azinë Qendrore. Situata në botë është e tensionuar dhe çështjet e papërfunduara në Kosovë duhet të zgjidhen sa më parë.
Gazeta “Bota sot”: Po ashtu, Serbia ka paraqitur edhe shtatë kërkesa ndaj Kosovës, të cilat i prezantoi javë më parë Vuciq në një konferencë për media. Sa të vlefshme janë ato kërkesa dhe a mund të fshihet ndonjë lëvizje politike pas këtyre masave?
Boris Varga: Kërkesat e Vuçiqit për Kosovën janë për nevojat e tij politike në Serbi. Vuçiq duhet t'u tregojë votuesve të tij se është i vendosur dhe parimor dhe se "e mbron Kosovën".
Rreziku i një përshkallëzimi të shkurtër dhe intensiv në veri të Kosovës, si terrorizmi në Banjskë, ende ekziston dhe duhet pasur kujdes. Veçanërisht duhet pasur kujdes ndaj faktorit rus dhe ndikimit të Rusisë në Ballkanin Perëndimor. Moska mund të shkaktojë trazira ose sulme përmes grupeve të ndryshme ekstremiste - kriminale, nacionaliste, tifoze, rusofile, fetare në Serbi dhe Kosovë. Rusia ka ende ndikim mbi strukturat serbe të sigurisë, të cilat gjithashtu mund të mbështesin sulme të ngjashme si në Banjska. Megjithatë, një ndikim i tillë është shumë i kufizuar dhe strukturat e NATO-s, të cilat janë përgjegjëse për sigurinë në rajon, janë vazhdimisht në vëzhgim.
Gazeta “Bota sot”: Dialogu Kosovë-Serbi ka ngecur, ka kohë që nuk ka takime mes liderëve të të dyja palëve. Çfarë veprimesh duhet të ndërmarrin BE dhe SHBA për të zhbllokuar këtë bllokadë? A ka gjasa të kemi marrëveshje brenda këtij viti?
Boris Varga: Që më herët ishte fare e qartë se dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nuk do të jepte ndonjë rezultat konkret derisa të mbaronin zgjedhjet në BE, SHBA dhe në Kosovë. Dialogu u kthye në një formalitet, një lloj shfaqjeje politike. Ky është vetëm një mesazh publik se gjithçka është e qëndrueshme në rajon dhe në Kosovë, në kushtet e luftës në Ukrainë dhe zgjerimit të ndikimit rus në Ballkanin Perëndimor.
SHBA-ja dhe BE-ja do të ushtronin presion të fortë ndaj Beogradit apo Prishtinës vetëm nëse do të ndodhte një konflikt, siç është Banjska. Dialogu Kosovë-Serbi mund të mundësojë disa rezultate vetëm kur të zgjidhet presidenti amerikan dhe pas zgjedhjeve në Kosovë.
Gazeta “Bota sot”: Për fund, si pritet të ndikojnë zgjedhjet parlamentare të SHBA-së në dialogun Kosovë-Serbi dhe çfarë pritet të ndodhë nëse Trump rikthehet në pushtet?
Boris Varga: Mendoj se lufta në Ukrainë ndikoi në përshpejtimin e ndryshimeve në tablonë e përgjithshme gjeopolitike në botë. Është në interesin e Perëndimit që sa më parë të stabilizohet situata në zonën e tyre të interesit, veçanërisht në BeH dhe Kosovë. Nuk jam i sigurt se Trump dhe ekipi i tij do t'i kthehen zgjidhjeve, siç është shkëmbimi i territorit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, apo diçka e ngjashme. Por, Trump mund të mbështesë më shumë Serbinë dhe Vuçiqin, gjë që mund të ndikojë në vazhdimësinë e krizës mes Prishtinës dhe Beogradit. Është mosmirënjohëse të komentosh diçka, sepse mbi të gjitha, rezultati i zgjedhjeve presidenciale amerikane është i pasigurt. Zgjedhjet presidenciale do të reflektojnë më vonë në zgjedhjet parlamentare në SHBA.
Uashingtoni ka ndikimin më të fortë politik në rajon, veçanërisht në Kosovë. Interesi aktual i SHBA-së dhe BE-së është të mos lejojnë konflikte dhe destabilizimin e sigurisë, si dhe të zvogëlojnë ndikimin e Kinës dhe Rusisë në Ballkanin Perëndimor.
Gazeta “Bota sot”: Tani edhe është ngritur një aktakuzë ndaj Milan Radoiciq dhe pjesëmarrësve të tjerë në sulmin terrorist në Banjskë. SI e keni parë këtë? Sa ka gjasa që Radoiciqi të arrestohet apo të dorëzohet nga qeveria e Beogradit?
Boris Varga: Beogradi do të shmangë, me aq sa mundet, çdo procedurë me Milan Radoiçiqin. Radoiçiq është njeriu i Vuçiqit. Nëse Perëndimi ushtron presion mbi Beogradin, Vuçiq do të pretendojë se po “bën diçka” me Radoiçiqin. Ndoshta ata do të provojnë ose ekstradojnë njerëz më pak të rëndësishëm në lidhje me sulmin terrorist në Banjska. Ndoshta kundër tyre do të zhvillohet një lloj procesi gjyqësor në Serbi, i cili do të jetë i njëjtë si për krimet e luftës në ish-Jugosllavi - të një natyre të butë ose një lloj farse. Vuçiq nuk do të dojë të zemërojë Perëndimin, por as nuk do të dojë ta dëmtojë veten politikisht duke ekstraduar aleatët e tij. Në fakt, një nga skenarët e mundshëm është që Radoiçiq një ditë të shfaqet në Moskë, e cila sigurisht është një “shtëpi e sigurt” për të.
