Profesori serb Ivan Videonoviç ka thënë se dialogut Kosovë- Serbi po i vjen fundi dhe se të dyja palët i kanë lënë për fund pyetjet më të vështira, siç është njohja de facto e pavarësisë së Kosovës dhe asociacioni i komunave me shumicë serbe.
Videnoviç në një intervistë për gazetën “Bota sot”, ka deklaruar se përfundimi i bisedimeve dhe marrëveshja ligjërisht obligative mendoj se përfundimi i këtyre bisedimeve dhe marrëveshja ligjërisht obligative do të ndryshojë perceptimin e serbëve ndaj shqiptarëve të Kosovës, i cili tashmë ka ndryshuar shumë nga mbrojtja e vendosur e policisë së Kosovës në Banjska dhe tërheqja poshtëruese e terroristëve në Serbi.
Sipas tij, shqiptarët e Kosovës kanë treguar se e duan vendin e tyre siç është, se nuk kanë pretendime për territore jashtë Kosovës, se kanë politikanë të mençur dhe të arsimuar, se dinë ta organizojnë vendin e tyre dhe ta mbrojnë atë. Serbëve mund të mos u pëlqen kjo, por e vlerësojnë.
Në intervistë, profesori serb ka pohuar se kryeministri Kurti është lideri i parë i Kosovës që drejtpërdrejt dhe hapur u drejtohet serbëve të Kosovës dhe shumë shpesh edhe publikut serb, duke shpjeguar politikën e tij për një dallim të qartë ndërmjet qytetarëve të Kosovës nga njëra anë, ndërsa Vuçiq është i vetmi në këto momente që ende luan lojën e segregacionit kombëtar dhe getoizmit të serbëve në veri.
Intervista e plotë:
“Bota sot”: Z. Videnoviq, Shtetet e Bashkuara ripërsëritën "nevojën urgjente" që Kosova dhe Serbia të riangazhohen për dialog me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian. Sa e gatshme është Serbia për dialog dhe a ka të ardhme pas ngjarjeve të fundit?
Ivan Videonviç: Nuk e di saktësisht se cilat zhvillime të fundit e keni fjalën. Ngjarja e fundit e rëndësishme ishte Banjska një vit më parë. Pas saj, kemi pozicionin dukshëm të dobësuar negociator të Aleksandër Vuçiqit, sepse gjithçka që ka ndodhur që atëherë ka qenë përmbushja e përshpejtuar e detyrimeve nga marrëveshja. E sa i përket targave, patentë shoferëve, shpronësimit të tokës, si dhe, në anën tjetër, zbatimit përfundimtar të vendimit të Gjykatës Kushtetuese të Kosovës për kthimin e tokës në manastirin e Visoki Deçanit. Banjska, në një farë mënyre, me gjithë tragjedinë e saj, ishte katalizator për përmbushjen e obligimeve nga marrëveshjet e Brukselit dhe Ohrit, pa qenë ky qëllimi dhe qëllimi i saj.
E shoh që këtij dialogu po i vjen fundi dhe se të dyja palët i kanë lënë për në fund pyetjet më të vështira, ose siç do të thoshte kryeministri i ndjerë Gjingjiq, “gëlltitja e bretkosave më të mëdha”. Për palën serbe është një njohje de facto e pavarësisë së Kosovës. Edhe pse, të themi të vërtetën, edhe ai segment ka përparuar dukshëm, për shembull me Deklaratën e sapo nënshkruar të Dubrovnikut për Ukrainën, të cilën Aleksandar Vuçiq dhe Vjosa Osmani e nënshkruan duke e njohur njëri-tjetrin si kryetarë të barabartë shtetesh. Për palën kosovare sigurisht që është formimi i Asociacionit të Komunave me shumicë serbe në veri, në një mënyrë që do të jetë efektive dhe kushtetuese, por nuk do të jetë shtet brenda shtetit, apo Republika Srpska e re. . Sado e kuptueshme të jetë, mendoj se nuk është politikisht lëvizja më e mirë e kryeministrit Kurti që të kushtëzojë bisedimet e mëtejshme me ekstradimin e terroristit Radoiçiq. D.m.th. ajo që do të thoshim në Serbi, “therja e një kau për një kilogram mish”, d.m.th. duke rrezikuar një rezultat të madh historik - një përfitim të vogël dhe të menjëhershëm politik.
“Bota sot”: Si i keni parë bisedimet ndër vite? Cilat janë “arritjet” dhe “dështimet” e këtij dialogu dhe çfarë duhet të ndryshojë.
Ivan Videonviç: Mendoj se këto bisedime janë gjëja më e mirë që ka ndodhur mes serbëve dhe shqiptarëve që nga viti 1912. Sa fat që ndodhën 30 vjet më parë, në vend që të kishin atë luftë të tmerrshme në 1998/99 dhe krimet e bëra. Për më tepër, sa me fat është që Serbia ndryshoi vërtet në vitin 2000 dhe që, në vend që të përpiqej të kthente humbjet e Millosheviqit, në vitin 2008 ishte e para që njohu Kosovën dhe zgjati dorën e miqësisë dhe pajtimit, e cila, me planin e Ahtisarit, do të ishte vetëm në interesin e saj real Serbia. Mendoj se përfundimi i këtyre bisedimeve dhe marrëveshja ligjërisht obligative do të ndryshojë perceptimin e serbëve ndaj shqiptarëve të Kosovës, i cili tashmë ka ndryshuar shumë nga mbrojtja e vendosur e policisë së Kosovës në Banjska dhe tërheqja poshtëruese e terroristëve në Serbi. Shqiptarët e Kosovës kanë treguar se e duan vendin e tyre siç është, se nuk kanë pretendime për territore jashtë Kosovës, se kanë politikanë të mençur dhe të arsimuar, se dinë ta organizojnë vendin e tyre dhe ta mbrojnë atë. Serbëve mund të mos u pëlqen kjo, por e vlerësojnë.
“Bota sot”: Veriu i Kosovës ka ndryshuar dukshëm gjatë qeverisjes së Albin Kurtit. Kemi parë tentativa për hapjen e urës së Ibrit, hapjen e kompanive shqiptare, veprime për parandalimin e krimit, por edhe respektim të marrëveshjeve të viteve të mëparshme. A kanë arritur serbët të integrohen realisht në Kosovë dhe a mund të ketë “paqe” mes tyre?
Ivan Videonviç: Mendoj se serbët nga veriu i Kosovës janë aktualisht pjesa më serioze dhe më e zgjuar e korpusit politik serb. Duhet të kuptoni se ata janë pengje të politikës së Beogradit, se nuk mund ta kundërshtojnë atë dhe se përderisa ka iluzione se veriu do të jetë pjesë e shtetit të Serbisë, ata duhet ta ndjekin atë diskurs. Megjithatë, vihet re në vitin e fundit pas Banjskës, se në veri nuk keni më tone të zjarrta politike, se shumica e popullsisë i pranoi zgjidhjet praktike që rezultojnë nga Marrëveshja e Brukselit dhe se integrimi i veriut në shoqërinë kosovare është. duke përparuar me shpejtësi. Gjithashtu, është shumë e rëndësishme që kryeministri Kurti është lideri i parë i Kosovës që drejtpërdrejt dhe hapur u drejtohet serbëve të Kosovës dhe shumë shpesh edhe publikut serb, duke shpjeguar politikën e tij për një dallim të qartë ndërmjet qytetarëve të Kosovës nga njëra anë. Kombësia serbe, dhe kriminelët dhe përfituesit e destabilitetit politik, nga ana tjetër. Aleksandar Vuçiq është i vetmi në këto momente që ende po luan lojën e segregacionit kombëtar dhe getoizimit të serbëve në veri. Megjithatë, ajo lojë është e dedikuar për opinionin politik serb dhe është në kundërshtim me interesat reale të qytetarëve në veri.
“Bota sot”: Situata në veri nuk po shkon mirë për presidentin serb Aleksandar Vuçiq. Ditët e fundit ai ka kërkuar rikthimin e gjendjes së mëparshme në veri, duke përfshirë mbajtjen e zgjedhjeve të reja, kthimin në punë të policëve, gjyqtarëve dhe prokurorëve serbë. Çfarë fshihet në fakt pas këtyre “kushteve” dhe cila është, sipas jush, mënyra për të zgjidhur problemin e rikthimit të tyre në institucione?
Ivan Videonviç: Asgjë nuk është e fshehur. Ekziston një marketing i fshehur politik që synon elektoratin e tij, i cili tradicionalisht ka kujtesën e një mize. Ai tani duket se po vendos kushtet për vazhdimin e dialogut, duke llogaritur se mizat kanë harruar se ishte ai që vetëm një vit e gjysmë më parë kërkoi heqjen e uniformave të policëve serbë dhe largimin e prokurorëve dhe gjyqtarë nga institucionet e Kosovës. Albin Kurti e çoi politikën e tij deri në absurditet, duke mos u turpëruar nga emërimi i policëve, prokurorëve dhe gjyqtarëve shqiptarë në pozita vakante dhe duke mos u turpëruar nga emërimi efektiv i presidentëve shqiptarë me 3% legjitimitet elektoral në katër komuna në veri. Si një politikan me përvojë, Kurti është i vetëdijshëm se një situatë e tillë është e paqëndrueshme në afat të gjatë, por këtu ka sjellë një fitore të vogël politike, në të cilën Vuçiq po kërkon mbrapsht atë që kishte tashmë dhe që ai vetë ua mori serbëve. Serbët do të kthehen në institucionet e Kosovës dhe do të mbahen zgjedhjet lokale në të cilat katër komuna në veri do të marrin presidentë legjitimë.
“Bota sot”: Të ndalemi pak te marrëveshja për normalizimin e marrëdhënieve apo planin franko-gjerman. Kosova dhe Serbia e kanë pranuar diçka të tillë, por mungon nënshkrimi dhe mungon edhe zbatimi i tij. A e ka pranuar Serbia Kosovën me këtë marrëveshje dhe a ka pranuar Kosova asociimin e komunave serbe me të drejta ekzekutive me këtë marrëveshje?
Ivan Videonviç: Po, të dyja palët e kanë pranuar pavarësinë e Kosovës dhe Asociacionin e Komunave me shumicë serbe dhe nuk ka më evazion. Siç e thashë, të dyja palët e lanë plotësimin e atyre kushteve më të rëndësishme për përfundimin e dialogut dhe në manovrim taktik i theksojnë si fillestare dhe të nevojshme për ecurinë e mëtejshme të bisedës.
“Bota sot”: Kush do të humbiste apo kush fitoi nga kjo marrëveshje? Serbia blen armë dita-ditës, një gjë e tillë nuk e shqetëson Perëndimin, pasi ata bëjnë marrëveshje me të, le të kujtojmë këtu marrëveshjen për litium dhe marrëveshjen për partneritet në fushën e energjisë. Cili është rreziku për tensione të reja në Kosovë nga Serbia dhe sa ndikojnë këto marrëveshje që të mos merren seriozisht për ndonjë destabilizim të mundshëm?
Ivan Videonviç: Nga kjo marrëveshje do të përfitojnë më së shumti qytetarët e Serbisë dhe Kosovës, sepse më në fund pas shumë vitesh do të mund të gjejnë paqe me zgjidhjen e arritur. Të gjithë do të shpallin fitoren e tyre, por në thelb qytetarët do të fitojnë më shumë. Nëse serbët e veriut çlirohen nga ndikimi i Beogradit dhe kriminelëve vendas të lidhur me Beogradin, ata do të jenë në gjendje të ndërtojnë një dialog të vërtetë demokratik dhe pluralizëm politik brenda vetes, gjë që do t'u mundësonte atyre, përmes ulëseve në parlament dhe në administratën shtetërore të garantuara me Kushtetutën e Kosovës, të kenë ndikim të rëndësishëm në shoqërinë e Kosovës dhe të kontribuojnë në zhvillimin e Kosovës.
Pavarësisht armatimit intensiv, mendoj se Vuçiq nuk do të hyjë kurrë në konflikt me NATO-n për Kosovën. Ky mësim u mësua mirë një herë e përgjithmonë. Megjithatë, është e mundur që në establishmentin serb të ketë shpresë se rizgjedhja e Trump si president i SHBA-ve do të çonte në shpërbërjen e NATO-s, në përshkallëzim të agresionit rus kundër Evropës dhe rrjedhimisht në dobësimin e angazhimit të aleancës për sigurinë e Kosovës, e cila do të hapte mundësinë e ndërhyrjes ushtarake të Serbisë në Kosovë. Prandaj marrëdhëniet bilaterale me SHBA-në janë të një rëndësie kyçe për Kosovën, e cila do të sigurojë që edhe në atë rast Kosova të mbetet zonë e interesit të veçantë dhe mbrojtjes së SHBA-së. Duke qenë se ky do të ishte skenari i një fatkeqësie të re të madhe për Serbinë, e cila nuk ka plan politik për Kosovën dhe haptazi i konsideron vetëm serbët nga Kosova si qytetarë të saj, do të ishte gjithashtu në interesin më të mirë të Serbisë dhe paqes në rajon.
“Bota sot”: Si i shihni përpjekjet e Perëndimit për të hequr ndikimin e Rusisë në Serbi?
Ivan Videonviç: Si pjesërisht i suksesshëm. Nga njëra anë, Serbia, përmes një marrëveshjeje ushtarake me Francën, një marrëveshje për burimet minerale kritike me BE-në dhe një marrëveshje energjetike me SHBA-në, është e lidhur fort me Perëndimin në aspektin e mbrojtjes dhe zhvillimit. Me furnizimin e qëndrueshëm të municionit për Ukrainën dhe Izraelin, duket se kjo mjafton që vendimmarrësit në Perëndim ta pranojnë Serbinë ashtu siç është, pa u përfshirë shumë në dinamikën e brendshme politike të shoqërisë serbe. Nga ana tjetër, megjithatë, Serbia është e lidhur në gjerësi dhe thellësi nga agjencia ruse, ndikimi malinj, propaganda dhe fuqia e butë, të cilën Perëndimi e injoron dhe i beson Vuçiqit për ta mbajtur nën kontroll. Megjithatë, Banjska është një tregues shumë i rëndësishëm, i cili kërcënoi në mënyrë dramatike kredibilitetin e Vuçiqit në një kohë kur ai kishte një avantazh politik ndaj Kurtit, i ekspozuar ndaj kritikave të BE-së dhe SHBA-së, madje edhe ndaj masave ndëshkuese të BE-së. Është e paqartë, dhe ka interpretime të ndryshme në mesin e analistëve, nëse Vuçiq ka ditur apo jo për Banjskën. Nëse e dinte, a ishte mashtruar për të bërë një lëvizje kaq të keqe dhe nëse nuk e dinte, a ishte një përpjekje e agjencisë ruse për ta sjellë atë në prag të një fakti të kryer duke krijuar Donbasin e Kosovës.
