Ballkani Perëndimor dhe Kosova nuk do të jenë prioritet i Trump. Kështu mendon kryetarja e Komitetit të Helsinkit për të drejtat e njeriut në Serbi, Sonja Biserko, e cilat thotë se Beogradi ka lobuar fuqishëm për mbështetjen e administratës së re amerikane.
Në një intervistë për Ditarin e Kosovës ajo paralajmëron kundër ideve të rrezikshme për ndryshim kufijsh, teksa fajëson ndërkombëtarët për ndikimin në rritje të Rusisë në rajon, për shkak të vakumit të krijuar prej tyre.
Zonja Sonia Biserko, faleminderit shumë për këtë mundësi. Doja ta nisja me një pyetje lidhur me rikthimin e Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë. Çfarë do të thotë kjo për Ballkanin Perëndimor, veçanërisht për marrëdhëniet Kosovë Serbi?
Epo, sipas asaj që thoshte gjatë fushatës së tij, mund të thuhet se Ballkani nuk është prioriteti i tij, që nuk do të thotë se nuk do të ndodhë diçka. Por ka shumë sfida të tjera për administratën e re si Ukraina, Lindja e Mesme, Kina dhe shumë çështje të cilat ai i adresoi drejtpërdrejt gjatë fushatës së tij. Pra, padyshim që këto do të jenë prioritetet e tij. Në Ballkan, do të ishte shumë e rrezikshme të flitej për çdo lloj ndryshimi të kufijve gjë që shumë njerëz po e spekulojnë, pasi do të ishte me të vërtetë një pikë tjetër e nxehtë që mendoj se administrata e re edhe Evropa nuk do të mund ta përballonin. Në fund të fundit, është dashur shumë kohë për të qetësuar dhe sjellë Ballkanin në një lloj stabiliteti, i cili është i diskutueshëm. Pra, nuk mund të themi se çështja e Ballkanit është mbyllur plotësisht sepse nuk është kështu. Dhe përgjegjësia më e madhe për këtë është evropiane dhe duket se ata nuk janë në gjendje gjithashtu të merren si duhet me sfidën e Ukrainës. Pra, mendoj se administrata amerikane, e cila ishte ajo që ndaloi luftën në Ballkan, ndërmjetësoi marrëveshje për Bosnjën, për Kosovën dhe ka qenë shtylla kryesore e stabilitetit të Ballkanit shpresoj që nuk do të tërhiqet. Por mendoj se evropianët do të marrin përgjegjësinë kryesore, si të themi, për mbajtjen e Ballkanit në një lloj gjendjeje paqësore ose të qëndrueshme. Sepse unë mendoj se Ballkani tani është kryesisht një shqetësim për sigurinë si për BE-në ashtu edhe për Amerikën. Edhe pse ndërkohë, veçanërisht pas agresionit rus në Ukrainë, ky shqetësim është rritur dhe mendoj se BE-ja është angazhuar më thellë. Por për mendimin tim nuk mjafton të mbash në kontroll, të parandalosh apo të ndalosh kthimin pas në këtë rajon, veçanërisht në Bosnje dhe Serbi, sepse të gjitha këto angazhime, veçanërisht ato financiare për reformat në rajon nuk janë plotësisht, te mjaftueshme për të ndaluar këtë rrëshqitje. Kjo është pikëpamja ime, ndoshta nuk kam të drejtë, por mendoj se përkëdhelja e Serbisë sepse është një vend qendror për stabilitet dhe jo stabilitet, varet nga mënyra se si e shikoni, është vërtet kundër interesit në rajon.
Serbia tolerohet shumë për politikat e saj destabilizuese në rajon përmes pretendimeve se serbët në shtetet fqinje janë të diskriminuar. Kjo të kujton shumë propagandën e viteve '90 dhe '80 para luftës. Së fundmi kemi pasur edhe deklaratat e Kuvendit të unitetit serb. Ne patëm edhe dy vjet më parë, kartën për hapësirën kulturore serbe, e cila është gjithashtu një lloj largimi i serbëve nga integrimi në shoqërinë ku ata jetojnë, veçanërisht në Bosnje dhe Mal të Zi tani. Dhe natyrisht, në Kosovë ata po qëndrojnë jashtë jetës kulturore dhe ekonomike të Kosovës. Dhe ende vazhdon. E dini, është një lloj presioni që Beogradi ishte në gjendje ta ruante në të gjitha këto shtete fqinje. Dhe sigurisht, ata shpresojnë që administrata e renë Uashington do të jetë disi më tolerante ndaj Serbisë. Në këtë pikë, mendoj se Beogradi shpreson për më shumë ndikim në Uashington. Kështu e perceptojnë ata administratën e ardhshme, sepse kanë investuar shumë në marrëdhëniet personale, veçanërisht me Richard Grennell dhe disa të tjerë. Ata kishin një grup lobimi, dy grupe lobimi, mendoj unë, si për demokratët ashtu edhe për republikanët, dhe pretendojnë se janë në një lloj avantazhi ndaj atyre që mbështesnin Kamala Harris. Dhe sigurisht, Serbia është një nga vendet kryesore në mbështetje të Trump. Kjo u tregua edhe përmes sondazheve të zhvilluara në 40 disa vende, ku Serbia ishte në krye. Pra, ky është një lloj të te menduari vizual. Unë do të thosha se Amerika do të jetë e hapur ndaj disa marrëveshjeve të reja. Por nuk mendoj se do të hapej çështja e ndryshimit të kufijve në këtë moment, pasi do të ishte shumë e rrezikshme për shkak të këtij konteksti ndërkombëtar, i cili është shumë më e ndërlikuar, shumë më sfiduese.
Ju përmendët sigurinë. Si e shihni situatën në përgjithësi? Mendoni se rrezikojmë ndonjë konflikt të ri në rajon? Dua të them, sepse kemi pasur incidente në veri.
Që nga fillimi i luftës në Ukrainë, ka pasur shumë analiza se Ballkani është fushëbeteja e dytë e mundshme. Dhe për këtë, mendoj se është jashtëzakonshme mënyra se si BE dhe SHBA janë kthyer në rajon, sepse mund të themi se nuk ishin. Ata u shkëputën që nga viti2006 në Shtetet e Bashkuara dhe 2008 ne BE për shkak të problemeve dhe sfidave të tjera, si kriza financiare, kriza e migrantëve dhe Covid. Pra, Serbia dhe rajoni pak a shumë u lanë në dorë të fatit të vet. Dhe disi rusët dhe aktorët e tjerë e kanë mbushur me shpejtësi këtë, vakum strategjik, të cilin e lanë BE-ja dhe SHBA-ja dhe kjo tani po krijon probleme në orientimin zyrtar të Serbisë për t'u bërë anëtare e BE. Në realitet ne jemi më të prirur për ta parë më afër me Rusinë dhe Kinën. Dhe kjo në njëfarë mënyre e ndërlikon qasjen perëndimore ndaj Serbisë. Kjo ndoshta mund të shpjegojë edhe trajtimin e zbutur që i ofrohet Serbisë, sepse ata duan ta fitojnë Serbinë ta tërheqin në drejtim të perëndimi. Mendoj se prioriteti i tyre kryesor është çështja e Kosovës, mbyllja dhe normalizimi i marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës. Dhe në këtë politikë që kemi dëshmuar gjatë me shumë se 2 viteve të fundit, që nga viti 2019, ndarja apo shkëmbimi i territoreve nuk është më tavolinë. Kështu që mendoj se do të vazhdojë kështu.
Dhe sigurisht për perëndimin do të jetë e vështirë të neutralizojë ndikimin rus sepse është shumë i thellë, jo vetëm në Serbi, por veçanërisht në Serbi, dhe në Republikën Srpska. Dhe ekonomikisht janë të pranishëm në vende të tjera, në vendet e Ballkanit, në Bullgari etj. Përpjekja e tyre ishte që t'i bënin të varur nga energjia pasi shumica e këtyre vendeve janë të varura nga furnizimet me energji nga Rusia. Megjithëse BE-ja është përpjekur të diversifikojë furnizimet e saj me energji. Ky është proces i vazhdueshëm, që haset me probleme të shumta. Mendoj se Rusia e shfrytëzoi zhgënjimin serb në një farë mase, ata mbështeten në të ashtuquajturat lidhje historike, kulturore e fetare. Por mendoj se lidhja më e fuqishme mes tyre ka të bëjë me zhgënjimin serb për luftën e viteve 90-të.
Dhe në një farë mënyre, rusët e kanë inkurajuar Serbinë që t'i rishikojë këto disfata. Në këtë aspekt ne mund ta kuptojmë botën serbe, e cila ka filluar në vitin 2013, dhe të gjitha këto ligje dhe strategji të cilat në të vërtetë kanë për qëllim ta mbajnë këtë hapësirë serbe nën kontroll derisa të krijohet mjedisi i ri politik, i cili do të ishte më i dobishme për aspiratat e Serbisë. Është shumë e ngjashme me atë që Rusia bën me fqinjët e vet. Siç e dini, Presidenti Putin ka thënë shumë herë se shpërbërja e Bashkimit Sovjetik ishte një tragjedi historike. Dhe padyshim që ai përpiqet të rimarrë disa nga territoret dhe Ukraina është me një interes të veçantë. Këto janë dy projekte shumë të ngjashme. Dhe ne do të shohim se si do të përfundojë lufta në Ukrainë, sepse kjo gjithashtu do të ketë një ndikim në Ballkan.
Por unë shpresoj se Perëndimi do të jetë, si të them, i fortë në mbajtjen e kufijve në Ballkan ashtu siç janë, sepse kanë kaluar 35 vjet dhe kam frikë, se Ballkani Perëndimor është ende shumë i brishtë. Demokracia është gjithashtu shumë e brishtë, dhe ajo mund të përmbyset lehtësisht nga faktorë të jashtëm që janë të pranishëm këtu. Kështu që unë shpresoj dhe besoj se administrata e re nuk do t'i trajtojë çështjet e Ballkanit në këtë mënyrë. Nuk do të thotë që diçka tjetër nuk do të ndodhte. Por kjo është se si unë e shoh situatën për momentin.
Kemi një dialog që duket se ka ngecur. Si e shihni të ardhmen e procesit? A jeni optimist për të?
Epo, për fat të keq, ky dialog ka qenë i suksesshëm vetëm në fillim. Gjatë administratës Trump, pati një përpjekje që pothuajse u realizua, për të bërë peticion për Kosovën dhe për këtë pati një mbështetje të madhe ndërkombëtare deri në momentin kur Angela Merkel e ka ndalur dhe i ka dhënë fund kësaj, ,marrëveshje. Pastaj patëm Covid-in dhe administratën Biden që po vinte.
Analizat dhe premtimet e tyre për Ballkanin ishin shumë shpresëdhënëse, por fatkeqësisht asgjë nuk është bërë. Vetëm kriza e Ukrainës i shtyn ata të jenë më efektivë. E dini, ata hapën linja financiare për Ballkanin Perëndimor dhe gjithashtu në njëfarë mënyre kanë një politikë më të saktë të zgjerimit tani. Kohët e fundit një komisioner i ri për politikën e jashtme, tha se Shqipëria dhe Mali i Zi do të jenë ndoshta anëtarë të rinj në 2027 ose 2028 gjë që është shumë shpresëdhënëse. Dhe shpresoj që ta mbajnë këtë si një lloj vizioni. Dhe duket se komisioni i ri do të jetë më i përqendruar në Ballkan, jo vetëm në kuptimin e shqetësimeve të sigurisë, por edhe të zhvillimit më të mirë ekonomik dhe gjithashtu politikës më premtuese të zgjerimit, e cila deri më tani ishte vërtet e papërcaktuar. Gjithmonë ka pasur premtime të mira, por për fat të keq asgjë nuk ka ndryshuar, veçanërisht në Serbi, e cila është ende problemi më i madh për rajonin. Kjo nuk do të thotë se vendet e tjera nuk kanë problemet dhe sfidat e tyre, por Serbia është një lloj faktori stabiliteti apo destabiliteti që ka ndikim të thellë në të gjitha këto shtete fqinje. Gjithashtu, mendoj se duhet të përmendim se potenciali i shoqërisë është zvogëluar për shkak të viteve të luftës dhe sundimit autoritar të presidentit Vuçiç.
Por kjo vlen edhe për shoqëritë e tjera, që do të thotë se pas vitit 2000, shumica e qytetarëve të Serbisë, por edhe të rajonit, kishin shumë shpresë për anëtarësimin në BE. Dhe ata, ishin vërtet të mobilizuar për këtë ide dhe për këtë lloj mundësie. Por meqë procesi është shumë ngadaltë, me kalimin e kohës ata u zhgënjyen dhe u zhgënjyen. Pra, ata ishin të hapur për mundësi të tjera. Pastaj, kjo shoqëri nuk është në fakt, liberale. Ata janë patriarkalë, konservatorë. Do të thosha se ndikimi i regjimit autoritar joliberal, së bashku me, si të themi, ndikimin e Kishës Ortodokse Serbe, e kanë bërë shoqërinë edhe më joliberale, konservatore, patriarkale. Pra, me të vërtetë nuk e ka këtë potencial demokratik që ne të gjithë shpresojmë. E dini, me propagandën që ka vazhduar në Serbi për më shumë se 10 vjet, është krijuar një lloj frustrimi emocional dhe ndjenja se Kosova është zemra e Serbisë e kështu me radhë. Edhe Millosheviqi filloi me mobilizimin e serbëve në Kosovë. Në vitet '80 në debatet e tyre në akademi, ishte mjaft e qartë se Kosova nuk mund të kontrollohet sepse popullsia shqiptare ishte shumë më e madhe se komuniteti serb, i cili ishte më pak se 10%.
