E drejta e tyre për të pasur një fjalë në qeverisje është thelbësore për barazinë dhe liritë e njerëzve. Deri rreth vitit 1990, grushtet e shtetit ishin kërcënimi më i madh për demokracitë. Gjatë 30 viteve të fundit, ata kanë vdekur kryesisht nga brenda: autokratë të zgjedhur po vrasin demokracinë nga Hungaria në SHBA.Gjatë Luftës së Ftohtë, grushtet e shtetit ishin përgjegjës për pothuajse tre në katër kolapse demokratike. Demokracitë në Argjentinë, Brazil, Kili, Republikën Domenikane, Gana, Greqi, Guatemala, Nigeri, Pakistan, Peru, Tajlandë, Turqi dhe Uruguai vdiqën të gjitha në këtë mënyrë.
Ka ende grushte shteti, në Mianmar, në Tajlandë…
Është disi e parakohshme të thuhet se grushtet ushtarake janë të vjetruara. Sigurisht jo në Azinë Juglindore, ku më 1 shkurt ne përkujtojmë përvjetorin e parë të grushtit të shtetit kundër Ang San Suu Kyi në Mianmar. Disa vite më parë, në vitin 2014, qeveria e Tajlandës e zgjedhur në mënyrë demokratike u rrëzua nga gjenerali Prayuth Chan-ocha, i cili, pas rishkrimit të kushtetutës dhe manipulimit të legjislacionit zgjedhor, ende po ecën mirë.
Demokracitë po rrëshqasin drejt autokracisë
Por në përgjithësi mund të thuhet se që nga fundi i Luftës së Ftohtë, shumica e demokracive, nëpërmjet veprimeve të tyre, janë zhvendosur drejt regjimeve autoritare ose autokratike.
Ashtu si Hugo Chavez në Venezuelë, liderët e zgjedhur kanë minuar institucionet demokratike në Kamboxhia, Gjeorgji, Hungari, Nikaragua, Peru, Filipine, Poloni, Rusi, Sri Lanka, Turqi dhe Ukrainë, ndër të tjera.
Autokratët e zgjedhur ruajnë një lustër të demokracisë
Autokratët e zgjedhur ruajnë një lustër të demokracisë duke gërryer thelbin e saj.Shumë përpjekje të qeverisë për të minuar demokracinë janë "të ligjshme", në kuptimin që ato miratohen nga legjislativi ose pranohen nga gjykatat. Ato madje mund të portretizohen si përpjekje për të përmirësuar demokracinë – duke e bërë gjyqësorin më efikas, duke luftuar korrupsionin ose duke pastruar procesin zgjedhor. Gazetat ende botojnë, por blihen ose ngacmohen në autocensurë. Qytetarët vazhdojnë të kritikojnë qeverinë, por shpesh janë përballur me probleme tatimore apo të tjera ligjore. Kjo mbjell konfuzion publik. Njerëzit nuk e kuptojnë menjëherë se çfarë po ndodh. Shumë vazhdojnë të besojnë se jetojnë nën një demokraci.
Tashmë kthimi i demokratëve fillon në kutinë e votimit
Rezistenca demokratike fillon me zgjedhjet sot. Rruga elektorale drejt kolapsit është mashtruese e rrezikshme. Por bazuar në një analizë të detajuar dhe historikisht të shëndoshë, shkencëtarët politikë të Harvardit, Steven Levitsky dhe Daniel Ziblatt tregojnë se si autokratë të zgjedhur në pjesë të ndryshme të botës përdorin strategji jashtëzakonisht të ngjashme për të minuar institucionet demokratike.
Njohja e modeleve të prishjes demokratike është e rëndësishme
Ndërsa këto modele bëhen të dukshme, hapat drejt degradimit bëhen më pak të paqarta. Të dish se si qytetarët në demokracitë e tjera i kanë rezistuar me sukses autokratëve të zgjedhur, ose pse ata kanë dështuar tragjikisht ta bëjnë këtë, është thelbësore për ata që duan të mbrojnë demokracinë sot, argumentojnë ata.
A mundet demokracia të izolojë ekstremistët dhe populistët?
Një test thelbësor për demokracitë është nëse liderët politikë, dhe veçanërisht partitë politike, arrijnë të izolojnë ekstremistët popullorë (përfshirë brenda radhëve të tyre). Sepse, argumentojnë Levitsky dhe Ziblatt, kur frika, oportunizmi ose llogaritja e gabuar bën që partitë e themeluara të sjellin populistët në rrjedhën kryesore, demokracia është në rrezik.Sapo një autoritar që aspiron pushtetin të vijë në fakt në pushtet, demokracitë përballen me një provë të dytë kritike: a do të minojë lideri autokratik apo do të kufizohet nga institucionet demokratike?
Vetëm institucionet nuk i ndalin autokratët
Vetëm institucionet nuk mjaftojnë për të mbajtur nën kontroll autokratët e zgjedhur. Kushtetutat duhet të mbrohen – nga partitë politike dhe qytetarët e organizuar, por edhe nga normat demokratike. Pa standarde të forta, kontrollet dhe balancat kushtetuese nuk shërbejnë si mburoja e demokracisë që ne i imagjinojmë të jenë. Institucionet bëhen armë politike, të përdorura fuqishëm nga ata që i kontrollojnë kundër atyre që nuk i kontrollojnë ato.
Autokratët abuzojnë me institucionet e saj për të vrarë demokracinë
Kjo është mënyra se si autokratët e zgjedhur minojnë demokracinë: paketojnë dhe "armatosin" gjykatat dhe organet e tjera neutrale, blejnë (ose heshtin) median dhe sektorin privat dhe rishkruajnë rregullat e politikës për të barazuar fushën e lojës kundër kundërshtarëve që anojnë.“Paradoksi tragjik i rrugës zgjedhore drejt autoritarizmit është se vrasësit e demokracisë përdorin institucionet demokratike.
Treguesit e sjelljes autoritare
Klima aktuale politike në demokracitë perëndimore, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara, karakterizohet nga polarizimi ideologjik në rritje. Çfarë e shkakton apo e nis këtë erozion të institucioneve demokratike? Katër treguesit kryesorë, ose shenjat paralajmëruese të sjelljes, të sjelljes autoritare që Levitsky dhe Ziblatt përshkruajnë janë (1) refuzimi, me fjalë ose me vepër, i rregullave demokratike të lojës, (2) mohimi i legjitimitetit të kundërshtarëve politikë, (3) tolerimi ose inkurajimi i dhunës dhe (4) gatishmëria për të kufizuar liritë civile të kundërshtarëve, duke përfshirë median.
Këta katër tregues kryesorë të sjelljes autoritare mund të përmblidhen si më poshtë
1. Refuzimi i (ose angazhimi i dobët ndaj) rregullave demokratike të lojës
- E refuzojnë Kushtetutën apo shprehin vullnetin për ta shkelur atë?
- A sugjerojnë nevojën e masave antidemokratike, si anulimi i zgjedhjeve, shkelja ose pezullimi i Kushtetutës, ndalimi i disa organizatave ose kufizimi i të drejtave themelore civile ose politike
- A tentojnë (ose miratojnë) përdorimin e mjeteve jashtëkushtetuese kundër qeverisë, të tilla si grusht shteti ushtarak, kryengritje të dhunshme ose protesta masive për të detyruar ndryshimin e qeverisë?
- A përpiqen të minojnë legjitimitetin e zgjedhjeve, për shembull duke refuzuar të pranojnë rezultate të besueshme zgjedhore?
- A i cilësojnë rivalët e tyre si subversivë, apo kundër rendit kushtetues ekzistues?
- A pretendojnë se rivalët e tyre përbëjnë një kërcënim ekzistencial, qoftë për sigurinë kombëtare apo për mënyrën mbizotëruese të jetesës?
2. Mohimi i legjitimitetit të kundërshtarëve politikë
- A i përshkruajnë ata rivalët e tyre si kriminelë, shkelja e supozuar e ligjit (ose potenciali për ta bërë këtë) i skualifikon ata nga pjesëmarrja e plotë në procesin politik?
- A sugjerojnë se rivalët e tyre janë agjentë të huaj, në kuptimin që ata po punojnë fshehurazi me (ose në shërbim të) një fuqie të huaj?
3. Tolerimi ose inkurajimi i dhunës
- A kanë lidhje me banda të armatosura, milici paraushtarake, guerile apo organizata të tjera të përfshira në dhunë të paligjshme?
- A kanë inkurajuar apo sponsorizuar ata apo aleatët e tyre partizanë sulme ndaj kundërshtarëve?
- A e kanë miratuar apo refuzuar në heshtje dhunën për të dënuar apo ndëshkuar sjelljen agresive të mbështetësve të tyre?
- A kanë lavdëruar (ose refuzuar të dënojnë) akte të tjera të rëndësishme të dhunës politike, në të kaluarën apo gjetkë në botë?
4. Gatishmëria për të kufizuar liritë civile të kundërshtarëve, përfshirë median
- A kanë mbështetur ata ligje apo politika që kufizojnë liritë civile, të tilla si ligjet e shumta për shpifje apo shpifje, apo ligje që kufizojnë protestat dhe kritikat ndaj qeverisë, apo organizatave të caktuara shoqërore apo politike?
- A kanë kërcënuar ata me masa ligjore apo të tjera ndëshkuese ndaj kritikëve në partitë rivale, shoqërinë civile apo media?
- A i kanë vlerësuar ata masat represive të marra nga qeveritë e tjera, në të kaluarën apo gjetkë në botë?
Zgjedhja e Donald Trump ka ngjallur shumë debate për fatin e demokracisë amerikane. A sugjeron zgjedhja e një figure si Donald Trump – një i huaj i papërvojë me instinkte të qarta autoritare – se demokracia në SHBA është në rënie? Në të vërtetë, sipas Levitsky dhe Ziblatt, ne duhet të jemi të kujdesshëm sepse Trump ilustron secilën nga karakteristikat e mësipërme
A ishte viti 2016 – ngritja e Trump – një pikë kthese?
Deri në vitin 2016, sistemi demokratik amerikan ishte në gjendje t'i rezistonte tendencave të tilla autoritare dhe të përjashtonte demagogjinë e hapur në dy mënyra, si formale ashtu edhe joformale.
Deri në ngritjen e Trump, "portierët e demokracisë, si liderët dhe bosët e partive politike, kanë margjinalizuar efektivisht ekstremistët nga partitë e tyre, si në të majtë ashtu edhe në të djathtë të spektrit politik.Por Levitsky dhe Ziblatt argumentojnë se demokracia nuk mund të mbijetojë vetëm përmes kanaleve politike formale. “Demokratët kanë rregulla të shkruara (kushtetuta) dhe gjyqtarë (gjykatat). Por këto funksionojnë më mirë dhe mbijetojnë më gjatë, në vendet ku kushtetutat e shkruara ndjekin rregullat e tyre të pashkruara të lojës, d.m.th., janë "garancat e buta të demokracisë"
