Çështja nëse Kosova është ende nën administrim ndërkombëtar (protektorat), apo nëse qeveria e saj shërben më shumë interesave të huaja sesa atyre kombëtare, kërkon një analizë historike dhe një reflektim mbi zhvillimet aktuale.
1. Historia e administrimit ndërkombëtar: Periudha 1999–2008
Pas përfundimit të luftës, me miratimin e Rezolutës 1244 të OKB-së, Kosova kaloi në administrim ndërkombëtar përmes UNMIK-ut, duke u konsideruar një protektorat tipik:
• Kompetencat ndërkombëtare: UNMIK-u kishte pushtet të plotë legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor. Institucionet vendore kishin një rol dytësor.
• Vendimmarrja strategjike nga të huajt: Procesi i përcaktimit të statusit përfundimtar u drejtua nga Martti Ahtisaari, me pjesëmarrje minimale të qytetarëve dhe institucioneve të Kosovës.
Kritika ndaj periudhës së UNMIK-ut:
• Administrata shpesh u perceptua si e shkëputur nga nevojat e qytetarëve. Korrupsioni dhe keqmenaxhimi ishin të shpeshta.
2. Pas shpalljes së pavarësisë: Varësia ndërkombëtare (2008 e tutje)
Deklarata e Pavarësisë më 2008 shënoi një kthesë të madhe, por ndikimi ndërkombëtar mbeti i fuqishëm:
• Plani i Ahtisaarit: Kushtetuta e Kosovës bazohet në këtë plan, duke kufizuar sovranitetin përmes mbrojtjes së të drejtave të minoriteteve.
• EULEX-i: Ky mision i BE-së mbeti një aktor kyç në drejtësi dhe polici. Arrestimi i disa figurave të UÇK-së nga EULEX-i shpesh është interpretuar si përpjekje për të kontrolluar narrativën historike të luftës.
Shembull konkret: Dialogu Kosovë-Serbi
• Marrëveshjet e Brukselit (2013) dhe Uashingtonit (2020) shpesh janë perceptuar si pasqyrime të agjendave të huaja.
• Propozimi për Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe ka ngjallur shqetësime për cenimin e sovranitetit, por mbështetet fuqimisht nga BE dhe SHBA.
3. Elitat politike: Në shërbim të interesave të huaja?
Kritikat ndaj elitave politike në Kosovë fokusohen në mungesën e përkushtimit për interesat kombëtare:
• Privatizimi: Ky proces, i nisur nga UNMIK-u, ka përfituar më shumë elitat politike dhe bizneset e lidhura me to, sesa qytetarët.
• Premtimet e parealizuara: Përqendrimi në agjenda ndërkombëtare ka lënë pas dore reformat dhe nevojat bazë të qytetarëve.
Shembull: Liberalizimi i vizave
Vonesa e gjatë në këtë proces tregon mungesën e aftësisë për të ndikuar te partnerët ndërkombëtarë, duke izoluar qytetarët për vite me radhë.
4. Qeveria Kurti dhe sfidat aktuale me ndërkombëtarët
Qeveria e Albin Kurtit ka shfaqur synime për një qëndrim më të pavarur, por ka përballuar sfida të mëdha:
• Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe: Refuzimi për pranimin e këtij propozimi ka tensionuar raportet me BE-në dhe SHBA-në.
• Kriza në veri: Presionet ndërkombëtare për të tërhequr njësitë speciale shpesh kanë favorizuar interesat serbe, duke sfiduar sovranitetin e qeverisë.
Kosova nuk ka qenë kurrë një protektorat në kuptimin klasik të termit. Sipas të drejtës ndërkombëtare, protektorati nënkupton një shtet të pavarur të përfaqësuar nga një fuqi tjetër. Periudha 1999–2008 dëshmon se Kosova ka qenë nën administrim ndërkombëtar nga UNMIK-u dhe KFOR-i, ndërsa pavarësia e saj u njoh më 2008.
Pavarësisht kësaj, ndikimi ndërkombëtar mbetet i fuqishëm për shkak të dobësive institucionale dhe mungesës së një diplomacie të fuqishme.
Për të ndryshuar këtë situatë, Kosova duhet të:
-Forcojë institucionet dhe ekonominë, duke reduktuar varësinë nga ndërkombëtarët.
-Zhvillojë një diplomaci të fuqishme, duke balancuar bashkëpunimin ndërkombëtar me mbrojtjen e interesave kombëtare.
-Adoptojë reforma të brendshme, që i japin prioritet qytetarëve dhe zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik e politik.
