Deklarata e Përfaqësueses së BE-së për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Kaja Kalas, për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë si kusht për anëtarësim në BE, reflekton një politikë që BE-ja ka ndjekur prej vitesh. Megjithatë, siç sugjeroni, një “rrugë e ndërmjetme” mund të ekzistojë në disa forma dhe në bazë të shembujve konkretë nga vende të tjera që kanë pasur konflikte ose sfida të ngjashme. Ja një analizë më e zgjeruar dhe e konkretizuar:
Shembuj të mëparshëm të “rrugëve të ndërmjetme” në BE
Marrëveshjet e ndërmjetme si në rastin e Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë
Maqedonia e Veriut dhe Greqia për një kohë të gjatë kishin mosmarrëveshje për çështjen e emrit. Greqia e bllokonte integrimin e Maqedonisë në BE dhe NATO derisa të zgjidhej kjo çështje.
Pas Marrëveshjes së Prespës (2018), Maqedonia ndryshoi emrin dhe Greqia hoqi bllokadën. Ky ishte një kompromis i ndërtuar me ndërmjetësim ndërkombëtar.
Edhe në rastin e Kosovës dhe Serbisë, mund të arrihet një marrëveshje kalimtare, ku nuk kërkohet njohje e menjëhershme, por një angazhim për bashkëpunim të strukturuar që shmang përplasjet e hapura.
Statusi i Kosovës në organizatat ndërkombëtare
Në disa raste, BE-ja ka lejuar përfshirjen e vendeve ose territoreve që kanë mosmarrëveshje të pazgjidhura, duke mos kërkuar njohje të plotë.
Për shembull, Kosova është pjesë e disa organizatave ndërkombëtare (si UEFA dhe FIFA), pavarësisht se nuk njihet nga të gjitha shtetet anëtare të BE-së.
BE-ja mund të zhvillojë një mekanizëm të veçantë për Kosovën, që lejon përparim drejt integrimit pa pengesën e plotë të mosnjohjes.
Forma të integrimit gradual për Kosovën dhe Serbinë
Marrëveshjet e Brukselit (2013 dhe 2015) janë shembulli më i afërt i një qasjeje graduale. Edhe pse shumë prej tyre ende nuk janë zbatuar, ato krijojnë bazën për një marrëveshje më të gjerë.
Për shembull, integrimi i gjykatave dhe policisë në veri të Kosovës ishte një hap drejt normalizimit praktik, pa prekur drejtpërdrejt çështjen e njohjes.
Përmes Procesit të Berlinit, është promovuar bashkëpunimi ekonomik mes vendeve të Ballkanit Perëndimor. Projekte si Tregu i Përbashkët Rajonal synojnë të nxisin bashkëpunimin edhe mes vendeve me mosmarrëveshje të hapura.
Tregtia dhe infrastruktura e përbashkët mund të përdoren si ura bashkëpunimi, ndërsa çështjet politike mbeten për zgjidhje më vonë.
Aplikimi i modelit të Irlandës së Veriut
Në konfliktin mes Irlandës së Veriut dhe Mbretërisë së Bashkuar, është përdorur një model që ruan integritetin politik të palëve, ndërsa siguron bashkëpunim praktik.
Mësimi për Kosovën dhe Serbinë: Një zgjidhje që ruan sovranitetin e të dyja palëve, por siguron bashkëpunim ndërkufitar dhe njohje praktike për të lehtësuar jetën e qytetarëve.
Si mund të ndërtohet një “rrugë e ndërmjetme” për Kosovën dhe Serbinë?
Njohje e ndërsjellë funksionale, por jo formale...kjo e fundit në proces...!
Në një model të ngjashëm me marrëdhëniet mes Tajvanit dhe Kinës, Serbia dhe Kosova mund të arrijnë një marrëveshje për të mos penguar njëra-tjetrën në organizatat ndërkombëtare.
Serbia mund të mos e njohë formalisht Kosovën si shtet, por të pranojë ekzistencën e saj si një aktor i pavarur në praktikë.
Një hap i rëndësishëm mund të jetë pranimi i dokumenteve të Kosovës nga Serbia, siç janë pasaportat dhe certifikatat, pa implikuar njohje formale.
Ky model është përdorur nga vende të tjera me konflikte të pazgjidhura, si në rastin e Kinës dhe Hong Kongut.
Ndihma nga BE dhe SHBA për garanci ndërkombëtare
Një marrëveshje kalimtare do të kërkonte garanci të forta nga BE dhe SHBA për të siguruar që palët të përmbushin detyrimet e tyre.
Për shembull, BE mund të ofrojë fonde ose nisma ekonomike si shpërblim për përparimin në normalizim.
Roli i faktorit ndërkombëtar
BE-ja si ndërmjetës neutral
BE-ja ka përvojë në ndërmjetësimin e konflikteve të tjera në rajon dhe mund të krijojë një plan afatgjatë që nuk kërkon zgjidhje të menjëhershme, por që eviton përshkallëzimin.
SHBA-ja si garantuese
Në shumë raste, SHBA-ja ka ndikuar që marrëveshjet të konkretizohen. Për shembull, Marrëveshja e Washingtonit (2020) nxiti disa hapa praktikë mes Kosovës dhe Serbisë, si njohja ekonomike dhe bashkëpunimi rajonal.
Përfshirja e një administrate të re në SHBA (si ajo e mundshme e Trumpit në 2025) mund të sjellë presion shtesë për kompromis të shpejtë.
A është e mundur një rrugë e ndërmjetme?
Po, por rruga e ndërmjetme do të duhet të përqendrohet në:
Normalizimin praktik të marrëdhënieve pa kërkuar njohje të plotë të menjëhershme,që në proces...
Integrimin gradual të dy vendeve në BE, bazuar në përmbushjen e kushteve teknike dhe politike.
Angazhimin e fortë ndërkombëtar për të garantuar zbatimin e marrëveshjeve të arritura.
Këto hapa do të kërkojnë vullnet politik nga të dyja palët dhe një strategji të qartë të BE-së dhe SHBA-së për të ndihmuar procesin.
Por garant për të gjitha këto duhet të jenë Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
