Ekstradimi i kriminelëve dhe zbardhja e fatit të personave të zhdukur janë çështje themelore në procesin e normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Në bazë të së drejtës ndërkombëtare dhe marrëveshjeve të nënshkruara, Serbia ka detyrime ligjore dhe morale për të bashkëpunuar me Kosovën në këto fusha.
Serbia është palë në disa konventa ndërkombëtare që kërkojnë bashkëpunim në luftimin e krimeve të rënda, përfshirë krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit. Refuzimi për të ekstraduar kriminelët e luftës përbën shkelje të qartë të këtyre marrëveshjeve.
Dialogu i Brukselit, i ndërmjetësuar nga BE-ja, ka prodhuar marrëveshje që përfshijnë angazhime për bashkëpunim juridik dhe dhënien e informacioneve mbi personat e zhdukur gjatë luftës së viteve 1998-1999. Megjithëse Serbia ka pranuar disa nga këto detyrime, zbatimi i tyre shpesh ka qenë i ngadalshëm dhe i paplotë.
Zbardhja e fatit të të zhdukurve dhe ndjekja penale e kriminelëve janë pjesë thelbësore e drejtësisë tranzicionale dhe pajtimit ndërmjet dy vendeve. Mungesa e bashkëpunimit nga ana e Serbisë pengon këtë proces dhe dëmton marrëdhëniet e të dyja vendeve në arenën ndërkombëtare.
Kosova duhet të intensifikojë përpjekjet për të rritur presionin ndërkombëtar mbi Serbinë për respektimin e detyrimeve të saj ligjore dhe morale. Përfshirja më e madhe e SHBA-së dhe BE-së mund të jetë vendimtare për zbatimin efektiv të këtyre detyrimeve.
Ekstradimi i Kriminelëve të Luftës dhe Zbardhja e Fatit të Personave të Zhdukur
Këto çështje mbeten ndër më të ndjeshmet dhe më të pazgjidhurat në marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, të lidhura ngushtë me parimet e së drejtës ndërkombëtare, drejtësisë tranzicionale dhe detyrimet ndërkombëtare të shteteve. Për të analizuar këtë temë më në thellësi, mund të shqyrtojmë detyrimet e Serbisë nga perspektiva juridike, politike dhe historike, të mbështetura me raste konkrete.
Sipas Konventës së Kombeve të Bashkuara kundër Torturës dhe Statutit të Romës të Gjykatës Ndërkombëtare Penale, shtetet kanë detyrimin të ndjekin dhe të ekstradojnë individët e akuzuar për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Serbia, si një shtet nën juridiksionin e këtyre konventave, ka një përgjegjësi të qartë për të bashkëpunuar me organet ndërkombëtare të drejtësisë dhe me shtetin e Kosovës.
Ish-ministri serb në Qeverinë e Kosovës u dënua në Kosovë për mohimin e masakrës së Reçakut, por Serbia refuzoi ta ekstradojë. Ky rast tregon mosrespektimin e vendimeve të gjykatave të Kosovës, duke minuar sundimin e ligjit dhe drejtësinë për viktimat.
Raste si masakrat e Qyshkut dhe Mejës janë gjykuar në Beograd, por ndëshkimet kanë qenë shpesh simbolike dhe proceset janë zvarritur për vite të tëra. Kjo ka nxitur kritika për mungesë të transparencës dhe mos-ekstradimin e të dyshuarve kryesorë në Kosovë.
Konventa Ndërkombëtare për Mbrojtjen e Personave nga Zhdukjet me Forcë detyron shtetet të zbardhin fatin e të zhdukurve dhe të bashkëpunojnë me organizata ndërkombëtare si Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq (KNKK). Serbia ka detyrime të qarta për të dhënë informacione të sakta mbi vendndodhjen e personave të zhdukur gjatë luftës.
Në minierën e Kizhevakut në Serbi u zbuluan mbetje mortore të shqiptarëve të Kosovës të vrarë gjatë luftës. Ky zbulim u vonua për vite, duke treguar mungesën e vullnetit të Serbisë për të bashkëpunuar në zbardhjen e krimeve.
Ende sot, rreth 1,600 persona konsiderohen të zhdukur nga lufta në Kosovë. Rastet si masakra e Krushës së Madhe mbeten të pazgjidhura, me shumë trupa ende të pagjetur dhe informacione që Serbia ka refuzuar t’i dorëzojë.
Serbia dhe Kosova kanë nënshkruar disa marrëveshje në kuadër të dialogut të Brukselit që parashikojnë bashkëpunim në drejtësi dhe çështjen e të zhdukurve. Megjithatë, shumë marrëveshje mbeten të pazbatuara për shkak të pengesave politike dhe mungesës së presionit ndërkombëtar.
Në vitin 2023, Serbia dhe Kosova nënshkruan një marrëveshje për të dhënë të dhëna mbi të zhdukurit gjatë luftës. Serbia vazhdoi të vononte zbatimin e marrëveshjes duke mos ofruar informacione të plota për varrezat masive.
Presioni Ndërkombëtar: BE dhe SHBA duhet të rrisin presionin ndaj Serbisë për të respektuar detyrimet e saj, duke e kushtëzuar përparimin e saj në integrimin evropian.
Përfshirja e Gjykatave Ndërkombëtare: Kosova mund të kërkojë ndihmë nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) ose Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut për të adresuar shkeljet e të drejtave të viktimave.
Thellimi i Bashkëpunimit Diplomatik: Kosova duhet të forcojë marrëdhëniet me shtetet kyçe për të siguruar mbështetje më të madhe ndërkombëtare në këtë çështje.
Normalizimi i marrëdhënieve Kosovë-Serbi kërkon zbatimin e detyrimeve ndërkombëtare, bashkëpunim të sinqertë dhe presion të vazhdueshëm nga komuniteti ndërkombëtar. Vetëm në këtë mënyrë mund të vendoset drejtësia dhe të arrihet pajtimi i qëndrueshëm.
