Në marrëdhëniet ndërkombëtare, praktika e përfshirjes së bashkëshortëve në vizitat zyrtare mund të jetë e rregulluar, por ajo ndryshon në varësi të normave dhe praktikave të secilit vend.
Po kështu me të drejtë rriten shqetësimet e qytetarëve taxapagues për koston e udhëtimeve të presidentes, veçanërisht kur këto përfshijnë bashkëshortin, i cili nuk ka ndonjë rol zyrtar në pushtet.
Çdo vizitë zyrtare e një presidenti ka kosto të konsiderueshme për buxhetin e shtetit, duke përfshirë transportin, akomodimin, sigurinë, dhe shpenzime të tjera protokollare. Kur këto vizita përfshijnë anëtarë të tjerë të familjes, kostoja rritet, dhe nëse nuk ka justifikim zyrtar, kjo mund të ngrejë pikëpyetje për mënyrën si menaxhohen fondet publike.
Në disa raste, bashkëshortët e liderëve përfshihen në vizita zyrtare kur kanë një rol protokollar ose për të mbështetur agjenda të caktuara, si çështje sociale ose kulturore. Por kur ky rol mungon dhe ata shfaqen më shumë në momente private ose “turistike”, kjo mund të shihet si abuzim me resurset publike.
Në marrëdhëniet ndërkombëtare nuk ka një rregull specifik për përfshirjen e bashkëshortëve në delegacionet zyrtare. Kjo varet nga normat e vendit dhe nga protokollet që qeveria e vendos vetë. Në disa vende, udhëtimet zyrtare të liderëve auditohen rreptësisht për të siguruar që fondet publike përdoren me përgjegjësi.
Transparenca dhe përgjegjshmëria
Në raste si ky, qytetarët kanë të drejtë të kërkojnë transparencë. Pyetje si: Sa ka kushtuar vizita? Çfarë rezultatesh konkrete ka pasur për Kosovën? janë legjitime dhe duhet të marrin përgjigje nga institucionet shtetërore. Nëse këto udhëtime nuk sjellin përfitime të qarta, atëherë ato mund të konsiderohen një barrë e padrejtë për taksapaguesit.
Praktika të tilla duhet të jenë të rregulluara dhe të justifikuara me rezultate konkrete. Bashkëshorti i presidentes nuk ka një pozitë zyrtare, prandaj pjesëmarrja e tij në këto udhëtime, nëse nuk ka një rol të qartë, mund të shihet si e panevojshme dhe e pajustifikueshme. Në demokraci, është detyra e qytetarëve dhe mediave të kërkojnë llogari për mënyrën si shpenzohen fondet publike.
Çështja e udhëtimeve zyrtare të liderëve, përfshirë presidentin e Kosovës, rregullohet pjesërisht nga ligjet dhe rregulloret, por shpesh varet edhe nga etika dhe morali politik i individëve në pushtet. Përgjegjshmëria dhe transparenca në këto raste është jetike për të siguruar që fondet publike të mos abuzohen. Ja disa pika kyçe për të kuptuar këtë çështje:
A ka ligje që e rregullojnë këtë çështje në Kosovë?
Kushtetuta përcakton rolin dhe përgjegjësitë e presidentit, përfshirë përfaqësimin e vendit në arenën ndërkombëtare. Sidoqoftë, detaje si kostoja dhe mënyra e organizimit të vizitave ndërkombëtare nuk janë specifikuar. Ndërsa Ligji për Menaxhimin e Financave Publike përcakton që çdo shpenzim publik, përfshirë ato që lidhen me udhëtimet zyrtare, duhet të justifikohet dhe të jetë transparent. Shkeljet e tij mund të konsiderohen keqpërdorim i fondeve publike. Prandaj. Zyra e Presidentit duhet të ketë rregullore të brendshme që përcaktojnë kriteret për udhëtimet zyrtare, si pjesëmarrësit, qëllimet, dhe mënyra e mbulimit të shpenzimeve. Por, këto rregullore shpesh nuk janë publike, duke lënë hapësirë për abuzime.
A janë këto çështje të rregulluara me ligje ndërkombëtare?
Në arenën ndërkombëtare nuk ka një standard universal që rregullon udhëtimet zyrtare të liderëve të shteteve. Këto çështje zakonisht varen nga praktikat dhe ligjet e brendshme të secilit vend. Në vende me demokraci të konsoliduar sikurse: Parlamentet dhe auditet e pavarura mbikëqyrin këto shpenzime. Sigurisht që edhe transparenca publike është një normë, dhe qytetarët informohen për qëllimin dhe rezultatin e udhëtimeve.
Në Kosovë, si në shumë vende të tjera, përgjegjësia shpesh bie mbi etikën dhe moralin politik të individëve në pushtet. Kjo mund të jetë problematike sepse: Etika është subjektive dhe jo gjithmonë reflekton interesin publik, dhe në mungesë të mekanizmave ligjorë të qartë dhe transparencës, liderët mund të abuzojnë me fondet publike pa u përballur me pasoja.
Kujt i përgjigjet presidenti?
Presidenti i Kosovës i përgjigjet:
- Kushtetutës dhe ligjit: Presidenti ka përgjegjësi kushtetuese për të vepruar në interesin e vendit. Çdo abuzim i fondeve publike mund të trajtohet si shkelje ligjore.
- Parlamentit: Në teori, Kuvendi i Kosovës ka të drejtë të kërkojë llogari nga presidenti për veprimet e tij/saj. Megjithatë, praktikat e mbikëqyrjes shpesh janë të dobëta.
- Publikut: Presidenti është përfaqësues i qytetarëve, dhe sjellja e tij/saj duhet të jetë në përputhje me interesat e tyre. Megjithatë, kjo llogaridhënie shpesh varet nga presioni i mediave dhe opinioni publik.
A ka mekanizma demokratikë për kontroll?
Kosova ka disa mekanizma demokratikë në teori, por zbatimi i tyre është i dobët:
- Auditi Kombëtar: Zyra Kombëtare e Auditimit ka për detyrë të mbikëqyrë shpenzimet publike, përfshirë ato të Zyrës së Presidentit.
- Kuvendi i Kosovës: Kuvendi mund të thërrasë në interpelancë zyrtarë për shpjegime mbi shpenzimet publike, por kjo rrallë ndodh për presidentin.
- Mediat dhe shoqëria civile: Roli i mediave dhe organizatave civile është kritik për të denoncuar çdo abuzim.
• Në teori, ka disa rregulla dhe ligje që mbulojnë shpenzimet publike, por ato shpesh janë të përgjithshme dhe jo specifike për udhëtimet zyrtare të presidentit.
• Praktikat e këtyre vizitave shpesh mbështeten te morali dhe etika politike e individëve në pushtet.
• Mungesa e transparencës dhe mekanizmave efektivë të kontrollit bën që udhëtimet e liderëve të kenë hapësirë për abuzime.
Pra qytetarët taksapagues kanë absolutisht të drejtë të shtrojnë pyetje legjitime. Pa transparencë dhe llogaridhënie të qartë, qytetarët kanë të drejtë të kërkojnë ndryshime, si përmirësim të ligjeve, ashtu edhe kontroll më të rreptë nga institucionet dhe media. Pa këtë, çdo sistem rrezikon të mbetet në mëshirën e etikës individuale dhe jo të rregullave të forta demokratike.
