Politizimi i administratës publike dhe mungesa e meritokracisë është një çështje e rëndësishme dhe shqetësuese për zhvillimin demokratik dhe ekonomik të Kosovës. Ky problem ndikon drejtpërdrejt në efikasitetin e institucioneve publike dhe në aftësinë e vendit për të përmbushur nevojat e qytetarëve.
Plani Ahtisaari ishte një kompromis për të siguruar njohjen ndërkombëtare të Kosovës dhe për të mbrojtur të drejtat e pakicave. Megjithatë, implementimi i tij ka krijuar një strukturë të decentralizuar që, në disa raste, ka çuar në dobësi në qeverisjen lokale. Kjo decentralizim, në shumë raste, ka përforcuar partitizimin e pushtetit lokal dhe ka rritur mundësinë për ndërhyrje politike në emërimet publike.
Politizimi i administratës publike ka krijuar probleme serioze, jo vetëm organizative, por edhe ndërinstitucionale. Vërehet një disproporcionalitet midis komunave, drejtorive dhe gjykatave, çka ka lehtësuar lulëzimin e korrupsionit. Për shembull, shumë lëndë të përfunduara në Gjykatën Themelore humbasin “rrugës” deri te Drejtoria e Inspektoratit Ndërtimor apo Drejtoria e Kadastrit dhe Gjeodezisë, duke bërë shkelje të vazhdueshme të ligjeve vendore dhe ndërkombëtare.
Emërimet politike në drejtori krijojnë probleme të mëdha për qytetarët, pasi ndikimet partiake shpesh çojnë në zvarritje të qëllimshme të lëndëve, bazuar në lidhjet politike dhe përkatësinë partiake. Kjo ndikon negativisht edhe në proceset gjyqësore, duke i bërë ato të ndikuara indirekt nga politika. Institucionet publike shpesh udhëhiqen nga individë të zgjedhur mbi baza partiake dhe jo përmes një procesi transparent dhe konkurrues. Kjo jo vetëm që ul efikasitetin, por gjithashtu demotivon profesionistët e kualifikuar.
Mungesa e meritokracisë ndodh kur vendimet për punësim dhe promovim varen nga lidhjet politike. Kjo minon besimin e qytetarëve te institucionet publike dhe kufizon zhvillimin profesional të individëve.
Krahasime me Sistemet e Avancuara
Në shtete si SHBA, Gjermania, Britania e Madhe dhe Zvicra, sistemet administrative funksionojnë mbi bazën e meritokracisë dhe transparencës:
- SHBA: Ka një sistem të fortë të shërbimit civil (Civil Service), ku pozitat në administratën publike jepen bazuar në konkurrencë të hapur dhe testime. Përfshirja politike është e kufizuar në nivelet më të larta ekzekutive.
- Gjermanja: Administrata publike bazohet në modelin e karrierës profesionale (Beamtenstatus), ku individët kalojnë përmes një trajnimi të gjatë dhe seleksionohen mbi bazën e aftësive dhe përvojës.
- Britania e Madhe: Shërbimi civil britanik është një nga më të avancuarit dhe neutralët. Emërimet janë të ndara nga politika dhe bazohen në performancë dhe aftësi.
- Zvicra: Për shkak të sistemit federal, pushteti lokal ka autonomi të madhe, por proceset e emërimit janë transparente dhe respektojnë rregulla të rrepta meritokracie.
Si të Adresohet Problemi në Kosovë?
Për të arritur standarde më të larta të qeverisjes, Kosova duhet të ndërmarrë disa hapa konkrete:
1. Reforma në administratën publike:
- Zhvillimi i një sistemi të fortë të rekrutimit të bazuar në meritokraci dhe konkurrencë.
- Garantimi i transparencës në proceset e punësimit duke publikuar kriteret dhe vlerësimet për çdo pozitë publike.
2. Pavarësia e institucioneve publike:
- Reduktimi i ndikimit politik në administratën publike përmes mekanizmave mbikëqyrës.
3. Trajnimi i vazhdueshëm:
- Zhvillimi i kapaciteteve profesionale të punonjësve publikë dhe zbatimi i një sistemi të vlerësimit të performancës.
4. Pjesëmarrja qytetare:
- Krijimi i mekanizmave për të mbajtur përgjegjës liderët lokalë dhe për të përfshirë qytetarët në proceset vendimmarrëse.
Politizimi i pushtetit lokal dhe mungesa e meritokracisë janë barriera serioze për zhvillimin e Kosovës. Ndërsa Plani Ahtisaari, megjithëse ka siguruar stabilitet në disa aspekte, kërkon një reformë strukturore për të përmirësuar funksionalitetin e institucioneve. Përvoja e vendeve perëndimore tregon se një administratë publike profesionale dhe e depolitizuar është thelbësore për zhvillimin demokratik dhe ekonomik. Kosova mund dhe duhet të marrë shembull nga këto modele për të arritur përmirësime konkrete.
