Marsin e kaluar, Arabia Saudite nënshkroi, me ndërmjetësimin kinez, një memorandum mirëkuptimi me Iranin. Shumë vëzhgues e konsideruan këtë memorandum një lëshim të Riadit përballë rritjes iraniane, e cila ishte në kulmin e saj në Lindjen e Mesme. Ky mirëkuptim përkoi me shpalljen e boshtit iranian për të ashtuquajturën strategji të "Unitetit të Fronteve". Sot, në dritën e ndryshimeve rajonale dhe rënies iraniane, duket se Lindja e Mesme ka hyrë në një konkurrencë midis tre projekteve, njëri prej të cilëve synon të ruajë ekuacionin e mëparshëm përpara sulmit të 7 tetorit, dhe dy prej tyre duan një Lindje të Mesme të re.
Më 15 janar 2016, hyri në fuqi marrëveshja bërthamore midis P5+1 (Pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së+Gjermanisë) dhe Iranit. Kjo marrëveshje nuk ishte një grup dispozitash teknike që kufizonin përkohësisht aftësinë e Teheranit vetëm për të prodhuar një bombë bërthamore, por më tepër një koncesion ndërkombëtar që i dha regjimit të Homeinit dritën jeshile për të zgjeruar ndikimin dhe kontrollin e tij mbi Lindjen e Mesme, duke filluar me mbështetjen e regjimit të Asadit për të kontrolluar qytetin e Alepos, përmes shantazhimit të Arabisë Saudite me raketa nga milicia Houthi nga Jemeni, deri në sulmet e 7 tetorit. Sot, mund të themi se mirëkuptimet e marrëveshjes JCPOA (Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit), në aspektin e saj rajonal, kanë përfunduar me një vendim të Izraelit pasi Trump i dha fund aspektit ekonomik në mandatin e tij të parë.
Pak nga pak, dy projekte filluan të shfaqen në Lindjen e Mesme për të korrur përfitimet e rënies së projektit iranian. I pari është Projekti i Lindjes së Mesme të Re, të cilit iu referua kryeministri izraelit Netanyahu dhe i dyti është projekti i Islamit politik, i cili menaxhohet nga Turqia dhe u lançua me fillimin e Pranverës Arabe, më pas u qetësua përkohësisht, për t'u kthyer sot me rënien e regjimit të Asadit në Siri, por në një formë të re, më pragmatike. A ka përfunduar projekti iranian dhe cila është natyra e marrëdhënieve turko-iraniane dhe marrëdhënieve turko-izraelite në dritën e këtyre ndryshimeve?
Para së gjithash, mund të thuhet se regjimi iranian sot ka filluar të riorganizojë kartat e tij brenda (rajonale dhe ndërkombëtare), me shpresën për të ruajtur një pjesë të ndikimit që ata kanë mundur të arrijnë në rajon. Derisa Izraeli ishte në krye të listës së armiqve në mediat zyrtare iraniane pranë regjimit, Turqia ka zënë vendin e saj kohët e fundit, veçanërisht me rënien e regjimit të Asadit në Siri, gjë që kërkon që ne të hedhim një vështrim ndaj marrëdhënieve turko-iraniane.
Larg buzëqeshjeve dhe protokolleve mes politikanëve të dy vendeve, Ankaraja dhe Teherani nuk bien dakord për shumë çështje rajonale. Në Irak, bazat turke kanë dëshmuar gjatë viteve të fundit sulme të përsëritura të kryera nga milicitë irakiane të mbështetura nga Irani, ndërsa të dy vendet konkurrojnë për të imponuar ndikimin e tyre në Irakun verior, i cili konsiderohet një rajon strategjik dhe i pasur me naftë, ndërsa Turqia mbështet grupet i lidhur me pakicën turkmene, vendos disa baza ushtarake në Kurdistanin irakian dhe në Guvernatorin e Nineveh dhe ka marrëdhënie të rëndësishme me disa parti kurde dhe arabe. Teherani e konsideron këtë ndikim turk një kërcënim për projektin e tyre të kontrollit të plotë mbi Erbilin. Historikisht, Korpusi i Gardës së Revolucionit Islamik (IRGC) dhe organizata kurde PKK kanë marrëdhënie dhe interesa të ndërsjella dhe Ankaraja i konsideron këto marrëdhënie një kërcënim për sigurinë e saj kombëtare. Prandaj, turqit do të jenë të parët që do të punojnë për të mbushur vakumin iranian nëse Bagdadi dëshmon një grusht-shteti kundër ndikimit iranian atje.
Në Siri, Teherani e konsideron Ankaranë si shkakun e drejtpërdrejtë të rënies së regjimit të Asadit përmes mbështetjes së tyre për opozitën e armatosur siriane, ndërsa Turqia beson se Irani qëndron pas refuzimit të Bashar al-Assad për t'u takuar me Erdoganin dhe për të hapur derën e normalizimit me Damaskun. Sot, Turqia është e para që viziton Damaskun dhe më e inkurajuara për të ndërtuar marrëdhënie diplomatike, ushtarake dhe të sigurisë me administratën e re siriane. Në Liban, Turqia ka qenë në gjendje gjatë viteve të fundit të përfitojë nga vakumi i lënë nga tërheqja saudite nga skena politike në Bejrut, duke ndërtuar marrëdhënie me figura politike sunite që konsiderohen kundërshtarë të milicisë së Hezbollahut dhe ndikimit iranian në Liban.
Sipas meje, dosja e marrëdhënieve turko-azerbajxhane është më e ndjeshme për regjimin iranian. Zyrtarët iranianë i konsideruan arritjet e bëra nga Baku në luftën e fundit të Nagorno-Karabakut një kërcënim për sigurinë kombëtare të Iranit. Kjo frikë nuk lidhet vetëm me rëndësinë e marrëdhënieve iraniano-armene dhe mbështetjen e rëndësishme ushtarake izraelite për Azerbajxhanin, por edhe me sigurinë e brendshme të Iranit, pasi ata besojnë se çdo ngjarje popullore brenda vendit do t'i bëjë provincat e Azerbajxhanit Perëndimor dhe Lindor, të cilat janë ngjitur me shtetin e Azerbajxhanit, të parët që kërkuan ndarjen nga Teherani dhe bashkimin me Baku. Prandaj, duke lexuar dosjet e rajonit, mund të thuhet se projekti turk përbën një kërcënim më të madh për projektin iranian për shumë vëzhgues dhe politikanë iranianë sesa Izraeli. Por a përshtatet projekti turk në Lindjen e Mesme të re izraelite?
Pavarësisht deklaratave armiqësore të shkëmbyera mes zyrtarëve turq dhe izraelitë, këto mund të jenë një detaj i parëndësishëm në pamjen e madhe të Lindjes së Mesme. Lindja e re e Mesme izraelite, siç e shohim sot, bazohet kryesisht në minimin e projektit iranian në rajon (i cili i shërben edhe Turqisë), më pas në zgjerimin e rrugës së normalizimit me vendet arabe që u ngrinë me humbjen e Trump në zgjedhjet e vitit 2020. Sot, me fitoren e Trumpit në zgjedhjet presidenciale amerikane, mund të thuhet se kjo rrugë do të rikthehet në rrugën e duhur dhe Riadi do të jetë në krye të listës përmes dritares së Jemenit. Arabia Saudite dhe Izraeli dëmtohen nga kontrolli i Sanaa nga Huthi dhe kështu bashkëpunimi i dy vendeve për t'i dhënë fund kësaj milicie në Jemen do të hapë rrugën për normalizimin e marrëdhënieve, duke inkurajuar më shumë vende arabe dhe islamike për të normalizuar marrëdhëniet me Izraelin.
Ndryshe nga projekti ekspansionist iranian, i cili u ndërtua mbi ëndrrat për kthimin e Perandorisë Persiane, armiqësinë kundër ekzistencës së Izraelit, kufizimin e ndikimit turk dhe shtypjen e shteteve sunite në rajon, projektet turke dhe izraelite takohen në disa pika, më e rëndësishmja prej të cilave janë marrëdhëniet me Azerbajxhanin dhe dallojnë në disa pika, ndër të cilat më kryesoret janë dosjet palestineze dhe kurde. Me rënien iraniane, zyrtarët turq dhe izraelitë së shpejti do ta gjejnë veten përballë një realiteti të ri. Ose këto dy projekte do të konkurrojnë për ndikim në rajon ose do të bashkëpunojnë. Sipas mendimit tim, politika e Trumpit në Lindjen e Mesme është ajo që do të përcaktojë formën e marrëdhënieve turko-izraelite nga njëra anë dhe formën e Lindjes së Mesme të re nga ana tjetër.
