Ideja e shkëmbimit të territoreve mes Kosovës dhe Serbisë ishte (është) një nga debatet më të kontestuara në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe në procesin e normalizimit të marrëdhënieve midis këtyre dy vendeve. E përmendur shpesh si një “zgjidhje kompromisi”, ajo në fakt paraqet një precedent të rrezikshëm me pasoja të gjera për stabilitetin e Ballkanit dhe për të drejtën ndërkombëtare.
Origjina dhe qëllimi i propozimit.Kjo ide është promovuar kryesisht nga Serbia, me mbështetjen indirekte të Rusisë, dhe shpesh është përmendur nga figura si Aleksandar Vuçiq dhe disa qarqe ndërkombëtare. Propozimi synon të shkëmbejë disa komuna në veri të Kosovës, me shumicë serbe, për zonat e banuara nga shqiptarët etnikë në jug të Serbisë (Preshevë, Medvegjë, dhe Bujanoc). Kjo qasje është një përpjekje për të forcuar ndarjet etnike dhe për të rikonfiguruar kufijtë mbi baza etnike.
Rreziqet dhe precedentët e rrezikshëm.Një zgjidhje e tillë përbën një precedent të rrezikshëm, duke cënuar disa parime thelbësore të së drejtës ndërkombëtare dhe praktikës së shteteve sovrane:
-Ndarjet mbi baza etnike:Bosnja dhe Hercegovina: Marrëveshja e Dejtonit (1995) që i dha fund luftës në Bosnje krijoi një sistem ndarjesh territoriale mbi baza etnike (Federata Boshnjako-Kroate dhe Republika Srpska). Kjo strukturë ka shkaktuar një sistem të dobët qeverisjeje dhe ka ruajtur tensionet etnike për dekada.
-Qiproja: Ndarja e Qipros në një pjesë turke dhe greke pas ndërhyrjes turke në vitin 1974 vazhdon të jetë një burim konflikti, duke krijuar një situatë të ngrirë që nuk ka gjetur zgjidhje.
Këto raste tregojnë se ndarjet etnike nuk sjellin stabilitet afatgjatë, por e shtyjnë më tej konfliktin.
Shkelja e integritetit territorial:Ukraina dhe Krimea: Aneksimi i Krimesë nga Rusia në vitin 2014, me justifikimin e mbrojtjes së popullsisë ruse, u cilësua si një shkelje flagrante e integritetit territorial të Ukrainës dhe një precedent që minon rendin ndërkombëtar.Nëse Kosova dhe Serbia do të negocionin territore, kjo do të legjitimonte idenë se kufijtë mund të ndryshohen mbi baza etnike, duke inkurajuar përçarje të reja në Ballkan dhe më gjerë.
Destabilizimi i Ballkanit:Shqetësimet rajonale: Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Bosnja kanë minoritete etnike që mund të kërkojnë rishikim kufijsh, duke rindezur tensionet dhe konfliktet.Mali i Zi: Minoriteti serb në këtë shtet mund të kërkojë autonomi ose bashkim me Serbinë, duke ndjekur precedentët e ndarjeve të ngjashme.
Roli i Rusisë dhe ndikimi gjeopolitik.Rusia ka mbështetur këtë ide, pasi ajo synon të:Dobësojë ndikimin perëndimor në Ballkan.
Rrisë tensionet dhe pasigurinë në rajon për të ruajtur një zonë ndikimi.Shërbejë si një justifikim për qëndrimet e saj në konflikte të tjera si në Ukrainë apo Gjeorgji.
Një zgjidhje e bazuar në shkëmbim territoresh do të dëmtonte rëndë përpjekjet për integrimin euroatlantik të Ballkanit Perëndimor dhe do t’i jepte Rusisë një mjet të fortë për të ndikuar në rajon.
Refuzimi i idesë nga Kosova dhe komuniteti ndërkombëtar.Liderët politikë të Kosovës, përfshirë kryeministrin Albin Kurti, e kanë refuzuar fuqishëm këtë propozim, duke argumentuar se:Kosova nuk mund të negociojë sovranitetin dhe integritetin territorial të saj.Një shkëmbim i tillë do të krijonte një shtet të brishtë dhe do të shpërfillte sakrificat e luftës për pavarësi.
Edhe shumica e partnerëve ndërkombëtarë të Kosovës, përfshirë Gjermaninë dhe Mbretërinë e Bashkuar, kanë shprehur kundërshtim të hapur ndaj idesë, duke argumentuar se ndryshimi i kufijve do të përkeqësonte situatën rajonale.
Rasti i Kosovës dhe unikati i saj në të drejtën ndërkombëtare.Pavarësia e Kosovës është e bazuar në të drejtën për vetëvendosje, një koncept që ka gjetur mbështetje në raste të tjera të ngjashme:Timori Lindor (1999): Pas një procesi të gjatë konfliktesh, ky territor fitoi pavarësinë pas një referendumi të mbikëqyrur ndërkombëtarisht.Sudani i Jugut (2011): Një tjetër rast ku e drejta për vetëvendosje çoi në krijimin e një shteti të ri për të shmangur konfliktin e vazhdueshëm.
Këto raste tregojnë se e drejta ndërkombëtare mbështet krijimin e shteteve të reja në raste ku ka pasur represion të vazhdueshëm dhe ku mbrojtja e të drejtave themelore ka qenë e pamundur brenda kufijve të mëparshëm.
Alternativa ndaj shkëmbimit të territoreve.Në vend të idesë së shkëmbimit të territoreve, Kosova dhe Serbia duhet të përqendrohen në:
1. Njohjen reciproke si shtete sovrane dhe të pavarura.
2. Garancitë ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve.
3. Integrimin evropian dhe euroatlantik, duke vendosur stabilitetin dhe zhvillimin ekonomik mbi pretendimet etnike.
4. Zbatimin e Marrëveshjeve të Brukselit, që synojnë integrimin e veriut të Kosovës në strukturat e saj shtetërore.
Kosova nuk duhet të pranojë asnjë marrëveshje që cenon integritetin e saj territorial dhe sovranitetin. Shkëmbimi i territoreve nuk është vetëm një precedent i rrezikshëm për Ballkanin, por edhe një prapakthim për të drejtën ndërkombëtare dhe stabilitetin global. Çdo zgjidhje duhet të bazohet në njohjen e realitetit të krijuar nga pavarësia e Kosovës dhe në parimin e barazisë ndërkombëtare.
