Plani “RAM” përbën një pjesë të errët të historisë politike dhe ushtarake të ish-Jugosllavisë. Ky plan, i cili ka të bëjë kryesisht me dominimin serb dhe krijimin e një “Serbie të Madhe” në kurriz të kombeve tjera brenda Jugosllavisë dhe është burim debatesh të mëdha në qarqet historike dhe politike dhe ushtarake serb. Megjithatë, disa aspekte të tij dhe mënyra si mund të jetë hartuar mund të shpjegohen në bazë të kontekstit politik të asaj kohe, por që ka lidhshmëri me projektin e “Botës Serbe”, të shpalosur publikisht nga Vuciqi në Beograd dhe në Banja Llukë, së pari duke krijuar një entitet të pavarur serb përmes gjenocidit, duke vazhduar përpjekjet për ta futur nën tulelën e Serbisë së Madhe. Jo vetëm me kaq po edhe për t’ia bashkuar Malin e Z dhe veriun e Kosovës. Lirisht mund të thuhet që pjesë e këtij projekti famëkeq ishte edhe “falja” e 8300 ha tokë, Malit të Zi dhe 2500 ha Maqedonisë, në kohën e Koshtunicës (të cilin fakt e pranoi heshtazi në parlamentin maqedon edhe elita politike e atëhershme në Maqedoni e udhëhequr nga Arber Xhaferit dhe Menduh Thacin( kështu flasin dokumentet e kohës).
Si u krijua “RAM” fshehtësisht?
Edhe pse Jugosllavia në atë kohë ekzistonte si një federatë me struktura qendrore, Serbia filloi të vepronte në mënyrë të pavarur dhe të fshehtë, duke shfrytëzuar dobësimin e federatës pas vdekjes së Josip Broz Titos në vitin 1980. Serbia kishte ndikim të madh në APJ, duke qenë se shumica e oficerëve dhe komandantëve të lartë ishin serbë. Me dobësimin e institucioneve federale pas vdekjes së Titos krijoi hapësirë për planifikim fshehtë brenda Serbisë. Përmes mediave dhe propagandës Serbia përdori një fushatë intensive propagandistike për të nxitur frikë dhe armiqësi ndaj grupeve të tjera etnike në Jugosllavi.
Kosova ishte një nga objektivat kryesore të Planit ““RAM”.” Në këtë plan, shqiptarët e Kosovës konsideroheshin një kërcënim për interesat serbe, dhe Serbia synonte: -Spastrimin etnik; shhpërnguljen masive të shqiptarëve drejt Shqipërisë dhe vendeve të tjera; asimilimin e atyre që mbeteshin nëpërmjet ndryshimeve kulturore dhe fetare.
Ndër objektivat kryesore ishte edhe Kufizimi i autonomisë: -Heqja e autonomisë së Kosovës, gjë që ndodhi në vitin 1989, kur Slobodan Milošević miratoi ndryshime kushtetuese që i hoqën të gjitha të drejtat krahinës dhe dryshimin e strukturës demografike të Kosovës
Plani “RAM” besohet të jetë hartuar nga General Shtabi i Ushtrisë Popullore të Jugosllavisë (APJ) dhe elementë nacionalistë brenda strukturave politike dhe ushtarake të Serbisë gjatë viteve 1980. Ai ishte një strategji për të siguruar dominimin serb në territoret e ish-Jugosllavisë dhe për të krijuar një shtet të përqendruar rreth Serbisë. Ideatorët kryesorë: Plani shpesh lidhet me figura nacionaliste serbe si: Dobrica Ćosić, i njohur si “babai i nacionalizmit serb.”; Slobodan Milošević, i cili më vonë e përdori këtë ide për të justifikuar politikat e tij shkatërruese në vitet 1990. Vuk Drašković dhe figura të tjera të ngjashme brenda qarqeve intelektuale dhe politike serbe.
Çfarë përmbante Plani “RAM”?
Plani “RAM” synonte ndarjen e Jugosllavisë në favor të Serbisë dhe krijimin e një “Serbie të Madhe” në këto mënyra: -
- Dominimi mbi territoret joserbe: Të sigurohej kontrolli mbi territoret ku serbët ishin shumicë ose pakicë e konsiderueshme, përfshirë Kroacinë, Bosnjën dhe Kosovën. - - Shkatërrimi i elementëve joserbë; spastrimi etnik i shqiptarëve të Kosovës dhe boshnjakëve të Bosnjës - Zhdukja e identitetit kombëtar të popujve joserbë.
- Strategjitë ekonomike dhe ushtarake; shkatërrimi i ekonomisë së rajoneve joserbe për të dobësuar popullsinë dhe për ta detyruar atë të shpërngulej.
- Kontroll i burimeve natyrore dhe infrastrukturës strategjike.
Ky plan monstruz i sajuar në qarqet më te ngushta sekrete të kreut ushtarak të APJ, as do të përmendej po ta mos e bënte publik intelektuali dhe politikanit serb Vladimir Srebrov- Planin gjenocidal “RAM” i Svetosavit: “Myslimanët duhet t’i nënshtrohen ZGJIDHJES PËRFUNDIMTARE”. Cuditërisht politika e atëhershme e fjetur shqiptare, që ushqente popullin me demokraci nën okupim klasik, nuk mori asnjë vendim, as që kishte ndonjë ide të vetme për rrugën e gjatë të ashtuquajtu rrezistencë paqesore që më tepër ishte humbjes së kohës në biseda koti në ëmbëltoren “Elida” duke promovuar demokracinë dhe zgjedhjet të lira, për të zgjedhur të parin, kur një polic i vetëm kihte fuqinë e pushtetit sa i gjithë ekipi i kryesisë së LDK-së, i njerëzve të “sigurimit”, te shoferëve e këshilltarëve të shumtë, në kohën kur profesorët universitarë ishin bërë stërshitës të benzinës me shishe, kur u mbyllën dyert e shkollave dhe universiteteve, kur filloi “vdekja” e heshtur kolektive e popullit, kur sindikata e pavarur hodhi në greve të gjithë burrat, gratë e fëmijtë, deri edhe pulat në kotec, dhe me një fjalë goje të kryesindikalistit të gjithë u solidarizuan duke krijuar mundësinë Serbisë që t’i përjashtoi të gjithë nga sistemi administrativ, politik dhe juridik. Sërbia kështu u ndihmua të përshpejtoi realizimin e projektit famëkeq “RAM” dhe për këtë nuk ishhte në dijeni LDK, e cila mori rolin e kujdestarëve të heshtjes së popullit nën siglën e paqes si rrezistencë, ndersa në anën tjetër nuk merrte asnjë përgjegjësi për të udhëhequr popullin
Megjithatë, përveç dëshmive individuale si ajo e Srebrov, dokumentacioni zyrtar ose studimet e detajuara akademike mbi Planin “RAM” janë të pakta ose mungojnë. Kjo e bën të vështirë verifikimin e saktësisë dhe detajeve të këtij plani. Shumë historianë dhe analistë kanë diskutuar mbi strategjitë dhe politikat e ndjekura nga udhëheqësit serbë gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë, por referencat specifike ndaj Planit “RAM” janë të rralla. Në literaturën akademike dhe raportet ndërkombëtare mbi konfliktet në Ballkan, shpesh përmenden plane dhe strategji të ndryshme të ndjekura nga palët e përfshira, por Plani “RAM” nuk është i dokumentuar gjerësisht. Për shembull, Plani “Patkoi” është një tjetër strategji e përfolur, e cila lidhet me spastrimin etnik në Kosovë gjatë viteve 1998-1999, por edhe për këtë plan ekzistojnë debate mbi autenticitetin dhe qëllimet e tij.
Për të pasur një kuptim më të thellë dhe të bazuar në fakte mbi Planin “RAM” dhe strategjitë e tjera të ngjashme, rekomandohet konsultimi i literaturës akademike mbi konfliktet në ish-Jugosllavi, raporteve të organizatave ndërkombëtare dhe dëshmive të individëve të përfshirë. Gjithashtu, arkivat dhe dokumentet zyrtare të asaj periudhe mund të ofrojnë informacione më të detajuara dhe të besueshme mbi këtë çështje komplekse.
Deri më sot, kuptimi i saktë i shkurtesës “RAM” mbetet i paqartë dhe nuk ka një interpretim të dokumentuar zyrtarisht apo të konfirmuar nga burime të besueshme historike. Shkurtesa është përmendur kryesisht në rrëfimet e disa dëshmitarëve dhe burimeve jozyrtare, si Vladimir Srebrov, dhe në diskutimet mediatike që e lidhin atë me planet strategjike serbe për ndarjen e Jugosllavisë dhe eliminimin e grupeve etnike joserbe, veçanërisht myslimanëve të Bosnjës. Megjithatë, disa sugjerime dhe interpretime më të zakonshme që lidhen me serbishten përfshijnë: “Regionalna Akcija Militarizacije” (Veprim Rajonal i Militarizimit) – lidhet me veprime ushtarake në rajone specifike; “Rajon Aktivne Mobilizacije” (Rajoni i Mobilizimit Aktiv) – nënkupton mobilizim për qëllime strategjike dhe ushtarake, apo“Reorganizacija Armijskih Misija” (Reorganizimi i Misioneve Ushtarake) – mund të lidhet me planet për përgatitje ushtarake dhe ndarje territoriale.
Ankronimi ““RAM”’ mbetet i paqartë sepse Dokumentet origjinale të Planit “RAM” nuk janë bërë publike ose nuk janë gjetur ende. Përmendjet e këtij plani janë bërë kryesisht nga burime gojore dhe dëshmi të individëve që e kanë denoncuar atë. Andaj Serbia, si trashëgimtare e ish-Jugosllavisë, nuk e ka pranuar zyrtarisht ekzistencën e një plani të tillë, duke e konsideruar atë spekulativ.
Në mungesë të dokumenteve të verifikuara zyrtare që të detajojnë planin, interpretimi i shkurtesës “RAM” është shpesh subjekt spekulimesh dhe rrëfimeve. Përkufizimi dhe përmbajtja e saktë e planit mbeten të debatueshme, veçanërisht pasi dëshmitë për të vijnë kryesisht nga burime të dorës së dytë ose nga njerëz si Vladimir Srebrov, të cilët kanë denoncuar këtë plan. ndërsa të dhënat zyrtare për ndonjë emërtim të saktë të ““RAM”,” ende nuk janë bërë publike në formën e dokumentacionit arkivor të disponueshëm për studiuesit ato herë pas hërë janë shpërfaqur nga dëshmitarë të kohës sikurse Slavko Stazimiroviq, një ish-diplomat serb dhe studiues i njohur për analizat e tij kritike mbi politikën serbe, ka diskutuar në disa raste për planet strategjike të Serbisë gjatë periudhës së shpërbërjes së Jugosllavisë. Ai ka pohuar ekzistencën e një plani të njohur si “RAM”, duke e quajtur atë një plan për ndarjen e Bosnjës dhe për eliminimin sistematik të myslimanëve boshnjakë, ndërsa gjithashtu ka përmendur ndërlidhjen e tij me interesat territoriale të Serbisë dhe Kroacisë.
Plani “RAM”, plan gjenocidal, sipas Stazimiroviqit
Sipas Stazimiroviqit, plani “RAM” ishte një strategji e detajuar që përfshinte spastrimin etnik të rajoneve të caktuara nga myslimanët dhe joserbët; përgatitje ushtarake të orkestruara nga ish-Ushtria Popullore e Jugosllavisë (APJ); koordinim të fshehtë mes elitave politike dhe ushtarake për ndarjen e Bosnjës dhe Hercegovinës.
Ai gjithashtu thekson se “RAM” ishte një nga planet gjenocidale që lidhej me krijimin e një “Serbie të Madhe”, dhe për këtë arsye, ishte një vazhdimësi e aspiratave të Serbisë për hegjemoninë rajonale.
Stazimiroviq, ndryshe nga shumë të tjerë që e mohojnë këtë plan, e përshkruan atë si një dokument që u diskutua dhe u përhap në rrethe të ngushta të elitave politike dhe ushtarake në Beograd gjatë viteve 1980. Ai gjithashtu ka pohuar se plani ishte i lidhur me “Memorandumin e Akademisë Serbe të Shkencave dhe Arteve” (SANU), që përmbante ideologjinë e një shteti të centralizuar serb.
A ka prova konkrete për Planin “RAM”?
Megjithëse Stazimiroviq dhe burime të tjera kanë folur për këtë plan, deri më sot nuk janë zbuluar dokumente origjinale ose të publikuara zyrtarisht që ta konfirmojnë ekzistencën e tij si një plan të miratuar në nivelet më të larta. Analizat e tij mbeten të bazuara në dëshmi indirekte dhe të dhëna të mbledhura nga burime të besueshme për të. Deri më tani nuk ka burime të sakta dhe të verifikueshme që mund të konfirmojnë emërtimin e Planit “RAM” në mënyrë të dokumentuar dhe zyrtare. Ky plan është përmendur kryesisht në rrëfime gojore, dëshmi të individëve si Vladimir Srebrov, dhe në disa analiza të historianëve e intelektualëve si Slavko Stazimiroviq dhe të tjerë, por asnjë dokument zyrtar ose i deklasifikuar nuk ka dalë për të vërtetuar ekzistencën dhe detajet e tij. Një nga problemet kryesore është se: Dokumentet zyrtare dhe të miratuara që mund të provojnë emërtimin e planit “RAM” nuk janë publikuar ose janë ende të mbyllura për arsye arkivore ose sigurie. Përmendja e Planit “RAM” vjen kryesisht nga dëshmi të të mbijetuarve dhe analistëve, që mund të kenë qenë të pranishëm në diskutime të mbyllura ose që kanë pasur qasje në burime të brendshme. Interpretimi i emrit “RAM” ka qenë subjekt spekulacionesh dhe nuk ka një konsensus të gjerë mbi përkufizimin e tij. Në disa raste, është përdorur si një shkurtesë që lidhet me planet e Serbia për të krijuar një “Serbi të Madhe” dhe për të implementuar një spastrimi etnik të myslimanëve në Bosnjë dhe Hercegovinë.
Analizimi i dokumenteve historike dhe të dërguarëve ndërkombëtarë tregon se Serbia ka pasur një politikë gjenocidale dhe territoriale gjatë periudhës së shpërbërjes së Jugosllavisë, por dokumentet që lidhen me një plan të veçantë të quajtur “RAM” mbeten të paqarta dhe të pa verifikuara. Përfundimisht, plani “RAM” është një koncept që është diskutuar dhe analizuar, por që mbetet pa dokumentim të plotë dhe zyrtar deri më sot.
Plani “RAM” sipas Vlladimir Srebrovit
“Unë isha nën presion të jashtëzakonshëm për të pranuar një plan, për të cilin më vonë mësova se nuk ishte hartuar në vitet 1990, por gjatë viteve 1980, shkruante Vlladimir Srebrov. Ishte plani famoz “RAM”, që synonte shkatërrimin ekonomik të Bosnjës dhe shfarosjen e plotë të myslimanëve boshnjakë. Isha thellësisht i tronditur. Nuk e teproj kur them se ndjeva një dhimbje të tmerrshme kur dëgjova për këtë nga njerëz që kishin qenë miqtë e mi për gati 20 vjet. Plani ishte hartuar gjatë viteve 1980 nga Shtabi i Përgjithshëm i asaj që atëherë ishte Ushtria Popullore Jugosllave. Ai parashikonte ndarjen e Bosnjës në dy sfera interesi dhe krijimin e “Serbisë së Madhe” dhe “Kroacisë së Madhe”. Myslimanët duhet t’i nënshtrohen ZGJIDHJES PËRFUNDIMTARE: - më shumë se 50% prej tyre duhet të vriten, një pjesë e vogël do të konvertohet në fenë ortodokse, ndërsa një pjesë edhe më e vogël, ata me para, sigurisht, do të lejohen të shkojnë në Turqi përmes “korridorit turk”. Qëllimi ishte pastrimi i plotë i Bosnjës dhe Hercegovinës nga myslimanët dhe ndarja e vendit përgjatë lumit Vrbas. VETË EMRI BOSNJË DUHET TË ZHDUKET. Ky ishte qëllimi i krijimit të Republikës Serbe. Këtë e thonte (Vladimir Srebrov, një nga themeluesit e SDS-it, i cili braktisi shpejt këtë parti kur Karaxhiqi dhe të tjerët shfaqën idetë gjenocidale të Serbisë së Madhe. Ai qëndroi në Sarajevë dhe në ditët e para akuzoi Karaxhiqin për krime lufte. Forcat serbe e kapën me mashtrim, e burgosën dhe ai përjetoi tortura të tmerrshme në burg). “Unë më parë konsiderohesha si një nacionalist serb, por ajo që bën Karaxhiqi, në çfarë është shndërruar SDS-i, nuk mund ta kuptoja, ishte fashizëm.”
Megjithatë, përveç dëshmive individuale si ajo e Srebrov, dokumentacioni zyrtar ose studimet e detajuara akademike mbi Planin “RAM” janë të pakta ose mungojnë. Kjo e bën të vështirë verifikimin e saktësisë dhe detajeve të këtij plani. Shumë historianë dhe analistë kanë diskutuar mbi strategjitë dhe politikat e ndjekura nga udhëheqësit serbë gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë, por referencat specifike ndaj Planit “RAM” janë të rralla.
Në literaturën akademike dhe raportet ndërkombëtare mbi konfliktet në Ballkan, shpesh përmenden plane dhe strategji të ndryshme të ndjekura nga palët e përfshira, por Plani “RAM” nuk është i dokumentuar gjerësisht. Për shembull, Plani “Patkoi” është një tjetër strategji e përfolur, e cila lidhet me spastrimin etnik në Kosovë gjatë viteve 1998-1999, por edhe për këtë plan ekzistojnë debate mbi autenticitetin dhe qëllimet e tij.
Për të pasur një kuptim më të thellë dhe të bazuar në fakte mbi Planin “RAM” dhe strategjitë e tjera të ngjashme, rekomandohet konsultimi i literaturës akademike mbi konfliktet në ish-Jugosllavi, raporteve të organizatave ndërkombëtare dhe dëshmive të individëve të përfshirë. Gjithashtu, arkivat dhe dokumentet zyrtare të asaj periudhe mund të ofrojnë informacione më të detajuara dhe të besueshme mbi këtë çështje komplekse.
