Roli i fuqive të mëdha evropiane në historinë e shqiptarëve ka qenë vendimtar, shpeshherë me pasoja negative për kombin shqiptar. Nga Kongresi i Berlinit (1878) dhe Konferenca e Londrës (1913), deri te Traktati i Versajës (1919) dhe mosnjohja e Kosovës nga disa vende të BE-së sot, shqiptarët kanë qenë shpesh viktima të interesave gjeopolitike të fuqive të mëdha. Pyetja kyçe është: A janë fuqitë e mëdha evropiane rruga më e mirë për të shlyer këtë borxh historik, apo shqiptarët duhet të kërkojnë alternativa të tjera?
Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, do të analizojmë rolin e fuqive të mëdha evropiane në historinë e shqiptarëve, duke sjellë raste konkrete dhe duke shqyrtuar mundësitë për korrigjimin e këtyre padrejtësive.
1. Fuqitë e Mëdha dhe Copëtimi i Tokave Shqiptare
1.1. Kongresi i Berlinit (1878) – Fillimi i Tragjedisë Shqiptare
Pas luftës Ruso-Turke (1877-1878), fuqitë e mëdha evropiane (Britania, Franca, Austro-Hungaria, Gjermania, Rusia dhe Italia) u mblodhën në Kongresin e Berlinit për të rishikuar Traktatin e Shën Stefanit. Në këtë kongres:
Serbia, Mali i Zi dhe Greqia fituan territore të reja në dëm të shqiptarëve.
Kosova, Sanxhaku i Nishit dhe trevat shqiptare në Mal të Zi iu dhanë Serbisë dhe Malit të Zi, duke shkaktuar një eksod masiv të shqiptarëve.
Shqiptarët nuk kishin përfaqësues në Kongres dhe interesat e tyre u injoruan plotësisht.
Përgjegjësia e fuqive të mëdha:
Britania e Madhe dhe Austro-Hungaria kundërshtuan rritjen e ndikimit rus në Ballkan, por nuk mbështetën shqiptarët. Franca dhe Rusia mbështetën Serbinë dhe Malin e Zi, duke i dhënë atyre territore shqiptare. Kjo padrejtësi e krijoi Lidhjen e Prizrenit, një përpjekje e shqiptarëve për të mbrojtur trojet e tyre, por ajo u shtyp me dhunë nga osmanët dhe shtetet fqinje.
1.2. Konferenca e Londrës (1913) – Ndarja e Shqipërisë
Pas shpalljes së Pavarësisë më 28 Nëntor 1912, fuqitë e mëdha evropiane vendosën fatin e Shqipërisë në Konferencën e Londrës (1913). Rezultatet e kësaj konference ishin fatale për shqiptarët:
Shqipëria u njoh si shtet, por humbi më shumë se gjysmën e territoreve të saj.
Kosova, Lugina e Preshevës dhe trevat shqiptare në Maqedoni iu dhanë Serbisë.
Çamëria dhe një pjesë e Epirit u lanë Greqisë.
Përgjegjësia e fuqive të mëdha:
Britania dhe Franca mbështetën fuqizimin e Serbisë, duke i dhënë asaj Kosovën dhe Maqedoninë Perëndimore.
Italia dhe Austro-Hungaria u përpoqën të ruanin një Shqipëri të vogël, për të mos lejuar zgjerimin e Serbisë dhe Greqisë.
Rusia mbështeti hapur interesat serbe dhe greke, duke injoruar shqiptarët.
Kjo ndarje ishte një katastrofë kombëtare për shqiptarët, që mbeti e pazgjidhur për dekada dhe vijon të ndikojë politikën rajonale edhe sot.
1.3. Traktati i Versajës (1919) – Ripohimi i Padrejtësive
Pas Luftës së Parë Botërore, shqiptarët shpresonin për një rishikim të kufijve, por fuqitë e mëdha nuk e mbështetën këtë kërkesë. Traktati i Versajës e legjitimoi ndarjen e Shqipërisë dhe la shqiptarët jashtë kufijve të shtetit të tyre.
Përgjegjësia e fuqive të mëdha:
SHBA përmes Presidentit Wilson e kundërshtoi ndarjen e Shqipërisë, por fuqitë evropiane (Britania, Franca dhe Italia) nuk e morën parasysh.
Italia u përpoq të pushtonte Shqipërinë në 1920, por dështoi për shkak të rezistencës së shqiptarëve.
Franca dhe Britania mbështetën Jugosllavinë dhe Greqinë, duke forcuar pozitat e tyre mbi territoret shqiptare.
2. Evropa e Shekullit XX dhe Shtypja e Shqiptarëve
2.1. Shqiptarët në Mbretërinë Jugosllave (1918-1941)
Ndalohet përdorimi i gjuhës shqipe në shkolla.
Shqiptarët detyrohen të shpërngulen nga Kosova drejt Turqisë.
Masakra e Tivarit (1945) – mbi 4,000 shqiptarë të vrarë nga forcat jugosllave.
2.2. Shqiptarët në Jugosllavinë Komuniste (1945-1990)
Politika e shpërnguljes masive të shqiptarëve.
Shtypja e demonstratave të vitit 1968 dhe 1981 në Kosovë.
3. Evropa e Sotme dhe Borxhi Historik ndaj Shqiptarëve
Përse fuqitë e mëdha ende nuk e kanë shlyer këtë borxh?
Kosova ende nuk është njohur nga pesë vende të BE-së (Spanja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Qipro).
Çështja Çame vazhdon të injorohet nga BE dhe Greqia.
Shqiptarët në Maqedoni dhe Mal të Zi përballen ende me diskriminim.
4. Si Mund të Shlyhet Ky Borxh Historik?
Fuqitë e mëdha evropiane mund të marrin disa hapa konkrete për të korrigjuar padrejtësitë historike ndaj shqiptarëve:
1. Njohja e plotë e Kosovës nga e gjithë BE-ja.
2. Zgjidhja e çështjes Çame përmes mekanizmave të BE-së.
3. Mbrojtja e të drejtave të shqiptarëve në Maqedoni, Mal të Zi dhe Preshevë.
4. Përshpejtimi i integrimit të Shqipërisë dhe Kosovës në BE.
Fuqitë e mëdha evropiane kanë një borxh historik ndaj shqiptarëve, por shlyerja e tij kërkon një qasje të re diplomatike nga shqiptarët. Nëse Evropa nuk merr përgjegjësinë e saj, shqiptarët duhet të forcojnë bashkëpunimin me SHBA-në dhe aleatë të tjerë për të siguruar të drejtat e tyre historike.
Evropa mund ta korrigjojë këtë padrejtësi, apo shqiptarët duhet të kërkojnë alternativa të tjera dhe mbështetur në aleatin tonë të natyrshëm Shtetet e Bashkuara të Amerikës,e cila historikisht dhe aktualisht mbrone interesat legjitime dhe të natyrshme te shqiptatrëve.
