Shqiptarët duhet ta ridimensionojnë politikën dhe diplomacinë e tyre. Në Kosovë që nga vdekja e Rugovës, diplomacia dhe strategjia shqiptare ka njohur vetëm prapakthim, tkurrje, dhe e gjitha është karakterizuar me lëshime. Shumë prej tyre janë justifikuar me qëllimin e fitimit të Pavarësisë të njohur ndërkombëtarisht, që u parapri nga bisedimet në Vjenë, dhe krijimin e dokumentit të njohur me emrin, Pakoja e Ahtisarit, sipas emrit të kryenegociatorit finlandez.
Shqiptarët duhet ta ridimensionojnë politikën dhe diplomacinë e tyre. Në Kosovë që nga vdekja e Rugovës, diplomacia dhe strategjia shqiptare ka njohur vetëm prapakthim, tkurrje, dhe e gjitha është karakterizuar me lëshime. Shumë prej tyre janë justifikuar me qëllimin e fitimit të Pavarësisë të njohur ndërkombëtarisht, që u parapri nga bisedimet në Vjenë, dhe krijimin e dokumentit të njohur me emrin, Pakoja e Ahtisarit, sipas emrit të kryenegociatorit finlandez.
Pozicionet shqiptare, kryesisht të Kosovës ranë edhe më nën presidencën e Thaçit, i cili ishte i gatshëm ta sakrifikonte një pjesë të territorit të Kosovës, vetëm e vetëm që të arrinte, më shumë se sa objektiva karrierist, të shpëtonte nga gjykata speciale, duke ofruar si këmbim ‘një marrëveshje historike të paqes’ me Serbinë. Kjo gjeti jo pak përkrahje, por forcat mbështetëse të interesit të shqiptarëve dhe të një pjese të inteligjencës dhe politikës shqiptare, ia dolën që ta pengojnë realizimin e atij, projekti.
Por, ekzistojnë mundësi, jo vetëm teorike, sikur të kishte harmonizim dhe bashkëveprim nga shqiptarët, që të pengojnë realizimin e projekteve të dëmshme për Kosovën fillimisht, duke ngritur probleme të cilat do t’i bënin diplomacitë racionale që të tregojnë respekt, për shkak të shkeljeve të rënda të të drejtave etnike, për shkak të gjenocidit, etnocidit dhe kulturocidit të kryer ndaj shqiptarëve, veçanërisht nga Serbia, si në Kosovë Lindore, dhe veçanërisht në Sanxhak, e po ashtu edhe nga Maqedonia Veriore dhe nga Mali i Zi në Sanxhakun e atjeshëm, dhe në viset tjera që dominoheshin nga shqiptarët.
Maqedonia ka ushtruar dhe ushtron edhe sot kulturocid ndaj shqiptarëve ortodoks atje, që ka filluar që nga Mbretëria Jugosllave SKS, e vazhduar nga Republika e Maqedonisë gjatë komunizmit, dhe që vazhdon edhe sot, si në Rekë të keqe dhe rajone të tjera.
Ngjashëm ka ndodhur edhe me shqiptarët në Mal të Zi, të cilët për shkak të shtypjes, dhunës sistematike shtetërore, sikurse në Serbi kanë pranuar të tjetërsohen në boshnjakë. Mos të flasim për fatin e shqiptarëve në Greqi, të cilët sot janë më të shumtët dhe problem krejtësisht më vete, së bashku me çështjen çame.
Aktualisht ne ndodhemi në fazë kritike të raporteve me Serbinë, kryesisht për shkak të dialogut të përcaktuar në raport ndërkombëtarë.
Kosova nuk duhet të merret vetëm me mbrojtjen e pozicioneve që ka, dhe gjendjeve apo resurseve ekzistuese brenda saj. Kosova duhet t’i shkaktojë probleme të mirëfillta Serbisë, pavarësisht që Shqipëria nuk është e gatshme thuaja aspak ta bëjë këtë, pasi së bashku në koordinim do të mund të arrihej shumë më shumë.
Problemi i parë, që mund t’ia shkaktojë seriozisht është ngritja e çështjes së shqiptarëve në Sanxhak, pra shtypja e tyre, dëbimi i tyre, kulturocidi, duke i detyruar që të shkojnë në shkolla serbe, pasi ua ka mohuar shkollimin në gjuhën shqipe.
Atje ende ka shqiptarë që dinë të flasin mirë shqip, ende ka shqiptarë që duan të kthehen në identitetin e tyre origjinar.
Kjo arrihet duke kërkuar të futet në bisedime, së bashku me çështjen e shqiptarëve të Kosovës Lindore edhe çështja e shqiptarëve të Sanxhakut.
Kosova duhet të këmbëngulë që atje gjuha shqipe të bëhet lëndë e detyrueshme në shkolla në të gjitha nivelet, dhe që të hapen shkolla me mësim në gjuhën shqipe. Po ashtu duhet të kërkohet hapja e institucioneve të kulturës në gjuhën shqipe, si teatro, muze dhe të tjera.
Të bëhen gërmime arkeologjike edhe nga ekipe nga Shqipëria dhe Kosova dhe të dëshmojnë edhe nëpërmjet saj, se shqiptarët jetuan aty pashkëputshëm, që nga kohët ilire dhe më parë.
Shqiptarët duhet të kërkojnë më në fund edhe të drejta autonome për Sanxhakun, sepse kjo pjesë ishte gjithmonë e lidhur me Kosovë, përfshirë edhe me luftën e përbashkët të bërë gjatë Luftës së Dytë Botërore, ku kryeheronjtë janë shqiptarë.
Një pasqyrë për identitetin shqiptarë të Sanxhakut e kemi nga patrioti i madh Bedri Pejani. Ai në përshkrimin e tij, duke e theksuar identitetin shqiptarë të zonës dhe të lidhjeve me qytetet e Kosovës, shprehte brengën për strategjinë që duhet ta ndiqnin shqiptarët, dhe për intrigat serbe: “Po të hudhim nji sy mbi kartën gjeografike të këtyre katrë krahinave (Mitrovicën, Pejën e Istogun, Kollashin dhe Pazarin e Ri – v. I. A.), konstatojmë, pa u lodhë, nji anomali ethnike fare në shesh për sa i përket Kollashinit dhe Mitrovicës, i cili asht futë si nji thikë tradhtare shumë e rrezikshme ndërmjet Mitrovicës, Drenicës, Istogut dhe Rozhajës, Tutinës e Pazarit të Ri. Kjo anomali ethnike mundet me pasë një forcë kërcnimi shumë të madhe në nji ditë kritike tuj na pre të gjitha komunikimet me Tutinën e me Pazarin e Ri e tuj provokue shkatrrimin e popullatave t’ona në Sanxhak. Ndër ditët e ngjarjeve të vjeshtës 1941, 19 katunde të kësaj krahine u rrafshuan plotësisht apo seriozisht bash me 10 katundet e malit të Rogoznës. Popullatat serbe të këtyre katundeve u shtrenguan me kërkua buk e strehë në Rashkë, Kralevë e Kurshumli, për të vetëm arësye pse deshtë të lozin rolin që iu asht caktue prej pozitës së tyre gjeografike, rolin e thikës tradhtare. Sot për sot nuk ekziston as nji element anmik në mes Tutinës, Pazarit të Ri dhe Mitrovicës: rrugët janë pastrue radikalisht”.
Pra, ndërmjet elementit shqiptarë të pashkëputshëm gjeografik Kosovë-Sanxhak, shtrihej padiskutueshëm shumica shqiptare edhe në qendrat kryesore të asaj krahine, në trekëndëshin, Tutinë-Pazar i Ri-Mitrovicë. Nga ajo kohë nuk kanë kaluar më shumë se 80 vjet. Pra, ndryshimi në atë krahinë nuk erdhi nga zbrazja apo zëvendësimi i popullatës shqiptare me serbe apo boshnjake, por u bë duke e asimiluar gjuhësisht popullatën shumicë pas Luftës së Dytë Botërore, një proces që nuk është përmbyllur.
Ndërkohë, që Serbia në mënyrë agresive, e mbështetur me logjistikë ruse, vazhdon të krijojë probleme në Kosovë, duke mos lejuar zbatimin e rendit dhe ligjit, duke penguar edhe arrestimin e kontrabandistëve.
