Pa pikë dyshimi çështja më e përfolur e vitit ka qenë veriu i Kosovës.
Vitit 2024 filloi dhe u mbyll me tensione në veri dhe rrjedhimisht me tensione ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.
Situata në këtë pjesë të vendit shpesh ka qenë e tensionuar, me sulme dhe vendime të rëndësishme të Qeverisë së Kosovës për shtrirjen e sovranitetit dhe ligjit në këtë pjesë të vendit.
Së pari, kujtojmë muajin shkurt, kur hyri në fuqi një vendim i Bankës Qendrore të Kosovës sipas të cilit, euroja është valuta e vetme që mund të përdoret për pagesa me para në dorë në Kosovë.
Vendimi ngriti shqetësimin e qytetarëve serbë që i marrin pagat dhe pensionet nga Serbia në dinarë serbë. Beogradi reagoi si gjithmonë me akuza dhe gjuhë kërcënuese, mirëpo ky vendim pavarësisht kundërshtimeve qëndroi dhe nuk u zhbë.
Më pas, në fillim të muajit gusht policia e Kosovës mbylli nëntë degë të Postës së Serbisë që vepronin pa licencë në veri të vendit. Posta e Serbisë në Kosovë kryen shërbime postare dhe pagesa të ndryshme për serbët që financohen nga Beogradi zyrtar.
Edhe ky veprimi ngjalli reagime të Beogradit dhe pakënaqësitë e diplomatëve perëndimorë, që kërkuan sërish shmangien e veprimeve të njëanshme.
Në të njëjtën kohë, qeveria e Kosovës njoftoi diplomatët perëndimorë për planet e saj për të hapur urën kryesore mbi lumin Ibër në Mitrovicë, që shënon edhe vijën ndarëse ndërmjet komunës veriore të banuar me shumicë serbe dhe asaj jugore me shumicë shqiptare.
Kurse, ngjarja më e rëndë dhe kryesore që mori vëmendje ishte sulmi i 29 nëntorit, ku një shpërthim në një fshat të komunës së Zubin Potokut në veriun e banuar me shumicë serbe, dëmtoi kanalin e furnizimit me ujë nga liqeni i Ujmanit, që u shërben disa qyteteve dhe termocentraleve të vendit, që janë prodhuesi kryesor i energjisë elektrike.
Kryeministri i Kosovës Albin Kurti, e cilësoi sulmin akt kriminal dhe terrorist, që synonte dëmtimin e infrastrukturës thelbësore të vendit.
Shpërthimi u dënua nga Shtetet e Bashkuara.
Këto ishin disa zhvillimet kyçe që ndodhën në veri të vendit, ku ndikuan që vëmendja të fokusohet kryesisht në këtë pjesë të vendit.
Kurse, në vitin 2025 po hyjmë duke pritur rezultatet e hetimeve mbi sulmin terrorist në Ibër-Lepenc.
Mirëpo, se çfarë pritet të ndodhë gjatë këtij viti dhe si mund të shkojnë rrjedhat e ngjarjeve në veri, për “Bota sot” folën ekspertët e sigurisë.
Shala: Zgjidhja e çështjeve të sigurisë në Kosovë do të kërkojë një përpjekje të përbashkët nga të gjitha palët e përfshira për të kapërcyer ndarjet
Fillimisht, për këtë temë, në një prononcim për “Bota sot” foli eksperti i sigurisë, Drizan Shala.
Ai u shpreh se padyshim që veriu ka qenë në paln të parë për vitin 2024, kjo marrë parasysh dinamikat që ndodhëmn.
Këtu e potencoi edhe faktin se kërcënimet e Serbisë nuk janë rrezik vetëm për Kosovën, por për gjithë Ballkanin.
“Çështja e sigurisë ka qenë padyshim në plan të parë këtë vit, duke pasur parasysh provokimet, kërcënimet dhe sulmet nga shteti serb ndaj Kosovës. Ky tension i vazhdueshëm rrjedh nga konfliktet historike dhe mosmarrëveshjet e pazgjidhura territoriale midis dy entiteteve, duke u shfaqur në një rrjet kompleks kompleksesh politike, etnike dhe territoriale. Provokimet dhe kërcënimet nga Serbia jo vetëm që përbëjnë një kërcënim të drejtpërdrejtë për sigurinë dhe stabilitetin e Kosovës, por gjithashtu kanë implikime më të gjera për sigurinë rajonale në Ballkan.
Një koncept kyç në lojë këtu është nocioni i sigurisë kombëtare, i cili përfshin mbrojtjen e sovranitetit të një kombi, integritetin territorial dhe mirëqenien e qytetarëve të tij. Në rastin e Kosovës, sfidat për sigurinë e saj janë të shumëanshme, duke përfshirë jo vetëm kërcënimet ushtarake, por edhe dimensionet politike, ekonomike dhe sociale. Rëndësia e adresimit të këtyre sfidave në një mënyrë gjithëpërfshirëse nuk mund të mbivlerësohet, pasi ato kanë potencialin të përshkallëzohen në konflikte të plota me pasoja shkatërruese për rajonin”.
Nisur nga kjo, Shala tha se siguria në vend ndërlidhet edhe me zhvillimet gjeopolittike në botë, e që përfshihen shtetet dhe organizatat më të fuqishme në botë.
Për këtë, kërkoi fokus dhe angazhim në kuadër të dialogut Kosovë-Serbi.
“Për më tepër, çështja e sigurisë në Kosovë ndërthuret edhe me një dinamikë më të gjerë gjeopolitike, duke përfshirë rolet e aktorëve ndërkombëtarë si NATO, Bashkimi Evropian dhe Kombet e Bashkuara. Këta palë të interesuara luajnë një rol vendimtar në ndërmjetësimin e konflikteve, promovimin e dialogut dhe sigurimin e paqes dhe stabilitetit në rajon. Përfshirja e tyre është thelbësore në uljen e tensioneve, parandalimin e dhunës dhe nxitjen e pajtimit afatgjatë ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.
Në dritën e këtyre sfidave, është e domosdoshme që Kosova dhe Serbia të angazhohen në dialog, diplomaci dhe masa për ndërtimin e besimit për të adresuar shkaqet themelore të pasigurisë dhe për të punuar drejt paqes së qëndrueshme. Kjo kërkon një angazhim për respektimin e ligjit ndërkombëtar, mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe prioritizimin e mirëqenies së të gjitha komuniteteve në rajon. Në fund të fundit, zgjidhja e çështjeve të sigurisë në Kosovë do të kërkojë një përpjekje të përbashkët nga të gjitha palët e përfshira për të kapërcyer ndarjet, për të ndërtuar besimin dhe për të krijuar një të ardhme më gjithëpërfshirëse dhe paqësore për rajonin”, nënvizoi ai.
Në vazhdim, eksperti e vlerësoi edhe punën e institucioneve të Kosovës dhe bashkëpunimin e tyre me KFOR dhe rëndësinë e këtyre bashkëveprimeve për të sjellë paqe dhe siguri në vend.
Ai këtë e cilësoi si jetike për të ofruar stabilitet, në këtë aspekt tha se duhet të ketë thellim të këtij bashkëpunimi.
“Duke komentuar punën e institucioneve të sigurisë së Kosovës, është e domosdoshme të njihet bashkëpunimi i tyre me KFOR-in në nivelin e duhur. Gjatë viteve, institucionet e Kosovës kanë bërë hapa të rëndësishëm në rritjen e bashkëpunimit me KFOR-in, një partner vendimtar në sigurimin e paqes dhe stabilitetit në rajon. Ky bashkëpunim ka qenë i dobishëm në adresimin e sfidave të ndryshme të sigurisë, të tilla si kontrolli i kufirit, përpjekjet kundër terrorizmit dhe reagimi ndaj krizave. Duke parë përpara në vitin 2025, ka disa pritshmëri në këtë drejtim. Së pari, pritet që bashkëpunimi ndërmjet institucioneve të sigurisë së Kosovës dhe KFOR-it të vazhdojë të forcohet, i nxitur nga qëllimi i përbashkët për ruajtjen e sigurisë në rajon. Kjo do të përfshijë iniciativa të mëtejshme për ndërtimin e kapaciteteve, stërvitje të përbashkëta trajnimi dhe shkëmbim informacioni për të rritur efektivitetin e operacioneve të sigurisë.
Përveç kësaj, me peizazhin në zhvillim të sigurisë në rajon, ka të ngjarë që kërcënimet dhe sfidat e reja të shfaqen deri në vitin 2025. Prandaj, institucionet e sigurisë së Kosovës dhe KFOR-i do të duhet të përshtatin bashkëpunimin e tyre për të adresuar këto sfida dinamike, siç janë kërcënimet e sigurisë kibernetike, lufta hibride, dhe krimit të organizuar. Kjo do të kërkojë një qasje proaktive ndaj shkëmbimit të inteligjencës, mekanizma të koordinuar të reagimit dhe planifikim strategjik për të kundërshtuar në mënyrë efektive kërcënimet e sigurisë.
Si përfundim, bashkëpunimi ndërmjet institucioneve të sigurisë së Kosovës dhe KFOR-it është jetik për nxitjen e stabilitetit dhe sigurisë në rajon. Duke vazhduar të përmirësojnë bashkëpunimin e tyre dhe të përshtaten me sfidat në zhvillim të sigurisë, të dyja palët mund të trajtojnë më mirë kërcënimet në zhvillim dhe të ruajnë paqen dhe stabilitetin e Kosovës dhe të rajonit më gjerë në vitin 2025 dhe më tej”.
“Situata e vazhdueshme në Kosovë ngre pyetje kritike për qasjen e Serbisë dhe përgjigjen perëndimore”
Tutje, duke parë qasjen e Serbisë, kërkoi edhe një qasje më ndryshe të bashkësisë ndërkombëtare ndaj shtetit serb, kjo duke shtuar presion, sanksione, si dhe duke i dhënë mbështetje të hapur Kosovës.
“Situata e vazhdueshme në Kosovë ngre pyetje kritike për qasjen e Serbisë dhe përgjigjen perëndimore. Shteti serb ka vazhduar të ushtrojë ndikimin e tij në Kosovë me mjete të ndryshme, duke përfshirë manovrat politike dhe mbështetjen për enklavat serbe. Pavarësisht presionit ndërkombëtar dhe shpalljes së pavarësisë së Kosovës, Serbia ka mbajtur një qëndrim që sfidon sovranitetin e Kosovës.
Duke ecur përpara, ekziston një pyetje nëse Serbia do të përballet me një qëndrim më të ashpër nga Perëndimi. Ndërsa fuqitë perëndimore kanë treguar gatishmëri për t'u angazhuar me Serbinë në mënyrë diplomatike, ka shqetësime në rritje për veprimet e Serbisë në Kosovë dhe ndikimin e saj të mundshëm në stabilitetin rajonal. Perëndimit mund t'i duhet të rivlerësojë qasjen e tij dhe të marrë parasysh masa më të forta për të adresuar sjelljen e Serbisë në Kosovë.
Duke shqyrtuar këtë çështje, bëhet e qartë se është e nevojshme një qasje e nuancuar dhe shumëplanëshe. Fuqitë perëndimore duhet të balancojnë nevojën për angazhim diplomatik me imperativin e ruajtjes së sovranitetit të Kosovës dhe parandalimit të çdo veprimi destabilizues nga Serbia. Kjo mund të përfshijë një kombinim të presionit diplomatik, sanksioneve dhe mbështetjes ndërkombëtare për Kosovën për të kundërshtuar përpjekjet e Serbisë për të minuar pavarësinë e saj”, shtjelloi ai.
Ndër të tjera, Shala raportet Kosovë-Serbi i përmbledhi si shumë komplekse dhe të cilat janë në zhvillim, ku për këtë tha se duhet të ketë kujdes të shtuar nga ndërkombëtarët në raport me politikën e shtetit serb.
“Në fund të fundit, trajektorja e angazhimit të Serbisë në Kosovë dhe përgjigja perëndimore do të kenë implikime të gjera për stabilitetin e rajonit dhe arkitekturën më të gjerë evropiane të sigurisë. Është thelbësore që Perëndimi të monitorojë nga afër situatën, të vlerësojë veprimet e Serbisë brenda kornizës së ligjit ndërkombëtar dhe të marrë parasysh të gjitha mjetet në dispozicion për të adresuar çdo sfidë ndaj sovranitetit dhe integritetit territorial të Kosovës.
Si përfundim, dinamika ndërmjet Serbisë dhe Perëndimit në Kosovë është komplekse dhe në zhvillim. Perëndimi duhet të jetë i përgatitur për të marrë një qëndrim të vendosur kundër çdo përpjekjeje të Serbisë për të minuar pavarësinë e Kosovës, duke qëndruar gjithashtu i hapur ndaj dialogut dhe përpjekjeve diplomatike për të promovuar stabilitetin rajonal. Periudha e ardhshme do të jetë vendimtare në përcaktimin se si Perëndimi i kalon këto sfida dhe siguron një të ardhme paqësore dhe të sigurt për Kosovën dhe rajonin më gjerë”, përfundoi Drizan Shala për “Bota sot”.
Softa: Analizë e rreziqeve për 2025
Ndërsa, eksperti tjetër i sigurisë, Fatjon Softa potencoi se ngjarjet në Izrael, Rusi, Kinë, SHBA, kanë ndikuar në ndryshimin e burimeve të kërcënimeve dhe rreziqeve në Kosovë.
Ai në një bashkëbisedim me “Bota sot” tha se si pasojë e përhapjes së konflikteve të reja në botë, aleatët e Kosovës tani e kanë fokusin edhe në çështje tjera.
“Pushtimi rus i Ukrainës, lufta ndërmjet Izraelit dhe Hamasit, si dhe mospajtimet ndërmjet dy superfuqive botërore, Kinës dhe SHBA-së, kanë krijuar një botë të pasigurt dhe të paqëndrueshme, duke ndryshuar tërësisht burimet e rreziqeve dhe kërcënimeve të sigurisë në botë. Në këtë drejtim, janë ndryshuar edhe burimet e kërcënimeve dhe rreziqeve nga terrorizmi dhe ekstremizmi i dhunshëm në Kosovë dhe në hapësirën ballkanike.
Si shkak i përhapjes së krizave dhe konflikteve të reja në botë, partnerët strategjikë dhe aleatët ndërkombëtarë të Kosovës, të cilët për një kohë të gjatë kanë luajtur rol të rëndësishëm në mbështetjen e Kosovës dhe rajonit për luftimin e terrorizmit dhe ekstremizmit të dhunshëm, tani fokusin e tyre politik, ushtarak dhe financiar gradualisht e kanë zhvendosur në rajone të ndryshme të krizave globale”.
Sipas Softës, këtë “shpërqëndrim të vëmendjes së aleatëve” nga Kosova, po e shfrytëzojnë Serbia dhe Rusia.
Në këtë pikë, ai vlerësoi se në Kosovë ka një rritje të elementeve terroriste, por të cilat po vihen nën kontroll nga institucionet e sigurisë.
“Ky boshllëk i krijuar po shfrytëzohet nga vende si Rusia, Serbia dhe Irani, të cilët po forcojnë ndikimin e tyre në rajon, duke synuar të krijojnë një terren të përshtatshëm për përhapjen e një fronti të ri të konfliktit në Ballkanin Perëndimor, me qëllimin kryesor për të minuar rolin dhe ndikimin e Perëndimit në këtë pjesë të Europës. Kërcënimet terroriste të motivuara nga radikalët islamistë, si ato nga ISIS, në vitet e fundit janë vënë nën kontroll nga institucionet e sigurisë dhe ato të zbatimit të ligjit.
Megjithatë, mendohet që tani në Kosovë ka një rritje të elementeve terroriste dhe ekstremiste të motivuara nga etno-nacionalistë dhe të ekstremist të djathtë, të mbështetur nga autoritete shtetërore dhe joshtetërore si Rusia dhe Serbia”, nënvizoi ai.
Më tej, eksperti i sigurisë beson se qasja e shtetit serb do vazhdojë të jetë e njëjtë ndaj Kosovës, megjithëse shpreson që protestat e fundit në Beograd do t’i japin fund regjimit të Vuçiqit.
“Referuar shkallës se sulmeve terroriste në Kosovë, në tre vitet e fundit të dhënat tregojnë se sulmet më të mëdha terroriste që kanë shkaktuar viktima dhe dëme materiale janë kryer nga organizatat ekstremiste etno-nacionaliste të ekstremit të djathtë, si “Mbrojtja Civile” dhe “Brigada e Veriut”, duke përhapur frikë, panik dhe terror në mesin e popullsisë civile në vend.
Qasja e Serbisë do të jetë e njëjtë me shtetin e Kosovës, deklarata e Vuçiq qe nuk do ta njohim kurrë Kosovën, tregon për politikat e tij besnike ndaj Rusisë. Gjendja e brendshme në Serbi, protestat e nxitura edhe nga faktorë të jashtëm, mund të jenë rruga e duhur për të rrëzuar këtë regjim, modeli i Sirisë, duke kërkuar të nxisë dhe investojë në forca të reja liberale dhe qasje ndaj EU”, shpjegoi Softa.
Në fund, ai përmendi edhe ndikimin e zgjedhjes së Trump si president i SHBA-së, ku edhe i kërkoi qeverisë Kurti të përshtatet me politikat e reja amerikane.
“Celebrimi i presidentit Trump me 20 janar 2025 dhe ndryshimet e politikave të tij për ekuilibrat gjeopolitik, dhe ndryshimet ndaj politikave të qeverive edhe në Ballkan, mund të sjellë ndryshime të rëndësishme dhe rrjedha të reja të ngjarjeve.
Europa ka gabuar ndaj sjelljes me Serbinë, prandaj viti 2025, do jetë një vit vendimtar i zgjidhjes ose komplikimit të situatës në Ballkan. Roli i Elon Musk në politikat amerikane do jetë dominat. Nxitja drejt forcave ekstreme të djathta, krijimi i një modeli Soros të djathtë, ndërhyrja në zgjedhjet në Gjermani, duke stimuluar të djathtën ekstreme, janë tregues të ndryshimeve dhe ndikimeve zinxhir. Qeveria Kurti, duhet të përshtatet, fatet e Kosovës janë të lidhura shumë me mbështetjen amerikane. Europa është e përçarë nga rryma dhe korente, Shqipëria dhe Kosova kanë zgjedhje në 2025, këto janë në një moment të rëndësishëm”, përmbylli Fatjon Softa për “Bota sot”.
