Sot, krishterimi vihet vazhdimisht nën kritika të forta, qofshin ato kryqëzata dhe dhunë gjatë historisë, mungesë e eko-mendimit, kolonializmi dhe mungesë e përulësisë ndaj kulturave të tjera. Abuzimi me pushtetin e individëve, mungesa e pranimit të njerëzve me orientim të ndryshëm seksual dhe mungesa e përgjithshme e vullnetit për të ndryshua, janë gjithashtu faktorë që shkaktojnë zemërim dhe kritika. Mungesa e arsyes është një kundërshtim që biologu evolucionar Richard Dawkins dhe neuroshkencëtari Samuel Harris e përdorin veçanërisht në kritikat e tyre ndaj krishterimit. Për Dawkins, Harris dhe neo-ateistët tjerë, feja duhet të konsiderohet si një abuzim, dhe si një virus i dëmshëm për trurin.
Tani duhet thënë se ateistët e rinj shpesh janë të shkolluar dobët në studime fetare dhe teologji, prandaj sipas filozofit analitik anglez John Grey (l. 1948), këta nuk dëshirojnë ta shohin ateizmin e tyre si një zgjatim të krishterimit.[1]
Kritika e kulturës dhe fesë së dikujt është bërë një çështje e natyrshme në Perëndim. Në shumë kultura, megjithatë, kemi ende raste që njerëzit kritikojnë formën e qeverisjes dhe vendimet politike të kulturës së tyre, por në të njëjtën kohë, janë shumë të kujdesshëm për të kritikuar fenë e tyre. Kritika e fesë dhe shkrimeve të shenjta fetare mund të shihet si një shprehje e lirisë së avancuar të shprehjes. Kritika e fesë në shtëpi është në shumë mënyra një shprehje e një kulture tolerante dhe të avancuar. Që nga shekulli i 18-të e tutje, njerëzit në pjesën e krishterë të botës filluan të kritikojnë gjërat në Bibël, si vetë besimin ashtu edhe bazën historike të shkrimeve të shenjta. Kur një studiues i quajtur Reimarus (1694-1768) pohoi se librat e Moisiut nuk mund të ishin shkruar nga Moisiu, kjo duhet të ketë qenë irrituese, pjesërisht provokuese për të krishterët e zakonshëm. Akoma më provokuese duhet të ketë qenë se ai vuri në dyshim hyjninë e Jezusit dhe e interpretoi atë në dritën e një profeti hebre.
Por në planin afatgjatë, efektet e kritikës biblike kanë ndihmuar në çlirimin e librave të shenjtë nga interpretimet fondamentaliste dhe në atë mënyrë kanë kontribuar në një kontribut të rëndësishëm në të menduarit shkencor të kohës.
Sot, kritika ndaj krishterimit dhe vlerave perëndimore në përgjithësi, jo vetëm që lejohet, por inkurajohet. Kritika ndaj krishterimit është bërë normë - shpesh pa krahasim historik ose gjeografik me kulturat e tjera. Prandaj, mund të jetë koha për të mbrojtur legjitimitetin dhe rolin e saj historik. Në këtë artikull, unë do të shikoj disa nga fushat ku Krishterimi ka luajtur dhe po luan një rol pozitiv.
Viktimë dhe jo dhunë!
Në fillim, krishterimi përbëhej nga një grup i vogël njerëzish. Pas vdekjes së Jezusit, kishte vetëm disa qindra të krishterë në botë. Kur Neroni filloi persekutimin e parë ndaj të krishterëve në Romë në vitet '60, kishte rreth 1,500 të krishterë në qytetin e miliona banorë të Romës. Të krishterët e hershëm janë të njohur për qëndrimet e tyre pa kompromis, si për të refuzuar ushtrinë dhe për të bërë sakrifica për statujat e perandorit. Sipas filozofit të historisë Arnold J. Toynbee, braktisja e dhunës në Kalvar nga Jezusi ishte një përpjekje për të ndryshuar rrjedhën e historisë[2] dhe qëndrimin që pasardhësit u përpoqën të vazhdonin. Shlyerja e Jezusit, duke rënë viktimë e dhunës njerëzore, nuk u interpretua vetëm si një rrëfim mbihistorik, por diçka që ndodhi brenda dhe gjatë historisë.
Sakrifica e Jezusit ndihmoi gjithashtu në krijimin e një nocioni të pafajësisë së viktimës, i cili nga ana tjetër ndihmoi në krijimin e një klime më humane ku njerëzit kanë pasur gjithnjë e më shumë lirinë për të vepruar bazuar në dëshirat e tyre të ndryshme individuale. Sipas filozofit juridik italian Vico (1668-1744), pjesa e krishterë e botës mund të falënderojë krishterimin për faktin se zakonet janë bërë aq humane sa ato.[3] Ndërsa të krishterët e parë ishin pacifistë, mbetën pak që ishin pacifistë pasi krishterimi u bë feja zyrtare e Perandorisë Romake në vitin 380. Shumë sish e kanë parë këtë zhvillim me shumë skepticizëm. Nën Perandorin Konstandin i Madh (272-337), krishterimi u lejua përsëri në 311. Në vitin 313 ai prezantoi një dekret/njoftim (Edikti i Milanos) në të cilin shpallej liria e plotë fetare. Kur ai u bë sundimtar i vetëm në vitin 324, krishterimi u favorizua gradualisht. E diela u bë festë publike, priftërinjtë nuk duhej të paguanin taksa dhe kishës iu lejua të zotëronte prona. Kostandini ndërtoi shumë kisha, duke përfshirë një kishë në Jerusalem ku ndodhej varri i Krishtit.
Disa e kanë parë këtë kalim nga një kishë e shtypur në një kishë me fuqi të fortë botërore si një rënie gjigante, të tjerë e kanë parë dominimin e kishës si një mundësi për të lënë një shenjë pozitive në shoqëri edhe nëse dikush duhet të heqë dorë nga një pjesë në idealet. Me një kishë shtetërore keni pasur mundësinë të ndikoni në shoqërinë në tërësi në drejtim të krishterë.
Nëse dikush e sheh rëndësinë e krishterimit nga këndvështrimi mbizotërues i jetës në Antikitetin e Vonë, është e rëndësishme të pyesim: në çfarë mënyrash ka ndikuar ai në shoqëri? Ka pasur një tendencë, veçanërisht në mesin e protestantëve, për ta parë historinë e mëvonshme të krishterimit si një kalbje nga krishterimi primitiv, por me pushtetin vjen shpërdorimi i pushtetit, kurse pa pushtet nuk ke ndikim. Mendoj se nëse e konsideroni më pak idealist zhvillimin, bazuar në kushtet e kohës, pjesëmarrja aktive e të krishterëve ka luajtur në masë të madhe një rol pozitiv në shoqëri.
Kur krishterimi u bë mënyra dominuese e jetës në Perandorinë Romake përtej shekullit të 4-të, nuk kishte më asnjë pacifizëm të qëndrueshëm. Gjithsesi, nocioni i një Zoti që nuk e kthen të keqen me të keqe dhe që vetë u kap çdo ditë pa rezistencë, krijoi një qëndrim alternativ ndaj çështjes së dhunës dhe drejtësisë. Imazhi pacifist i Zotit, i cili u zhvillua nëpërmjet një mënyre të të menduarit, të bazuar në jetën dhe mësimet e Jezusit, u bë gjithashtu një model për mënyrën sesi njerëzit duhet të lidhen me njëri-tjetrin. Ky zhvillim pozitiv etik ishte gjithashtu i rëndësishëm kur krishterimi erdhi në Norvegji. Edhe pse krishterimi ishte çdo gjë tjetër veçse paqësor, ligjet e rregullimit dhe ligjet e miratuara në parlamentin në Moster në vitin 1024 shënojnë përparim etik: skllevërit duheshin blerë të lirë. Poligamia u shpall e paligjshme dhe martesa u shpall e pazgjidhshme. Fëmijët e porsalindur duhej të lejoheshin të jetonin dhe të mos dërgoheshin në pyll ose fusha, dhe u futën dënime të rënda për për dhunën dhe përdhunimin.
Comte dhe Turgot mbi meritat e katolicizmit!
Shumë kanë pohuar se katolicizmi ka luajtur një rol kryesisht pozitiv në Perëndim. Një nocion i tillë u mbështet plotësisht nga sociologu i madh francez, Auguste Comte (1798-1857), i njohur si ateist dhe pozitivist, është ndoshta më befasuese. Katolicizmi, sipas Comte, çoi në përmirësime të mëdha në shoqëri. Ai ruajti trashëgiminë si nga Athina, Roma dhe Jeruzalemi.[4] Kjo bëri që morali nacionalist dhe ushtarak i antikitetit t'i nënshtrohej një morali më pacifist dhe universal. Kjo nga ana tjetër ishte pasojë e fillimit të të menduarit më shumë në drejtim të mbrojtjes sesa pushtimit[5] - në të njëjtën kohë kur patriotizmi iu nënshtrua një ideje universale të vëllazërisë.[6] Për shembull, përulësia u pa për herë të parë si një virtyt.[7] Ai e shihte theksin e katolicizmit mbi dashurinë në kurriz të aftësive intelektuale si të dobishme për shoqërinë, pasi i jepte vlerë kontributeve të të gjithë njerëzve.[8]
Sipas Comte, pozita e gruas u forcua edhe nëpërmjet pikëpamjes katolike të martesës. Për më tepër, katolicizmi minoi një pikëpamje aristokratike të bazuar në privilegjin familjar dhe krijoi një lidhje të natyrshme midis kombeve evropiane.[9] Dogmat e krishterimit gjithashtu kontribuan në përmirësime të rëndësishme në shoqëri. Comte shkon aq larg sa kritikon të gjitha format e herezive që bien ndesh me besimin katolik pasi heterodoksia përfaqëson një rrezik për një shoqëri që funksiononte mirë. Dogmat e rënies, purgatorit dhe humbjes së përjetshme kontribuan në një kontroll më të mirë, ndërsa sakramentet e krishtera zëvendësuan ritualet e flijimit të përgjakshëm të politeizmit.[10]
Sipas Comte, monotezmi ishte gjithashtu thelbësor për një zhvillim pozitiv intelektual. Udhëzimet në rrëfim, të cilat Comte i shihte si pasojë e edukimit më të madh të përgjithshëm, u jepnin njerëzve ndihmë për të orientuar veten në jetë.[11] Comte besonte se Kisha Katolike ishte e mençur të vendoste moralin në qendër të jetës së njerëzve, pasi që egoizmi priret të paralizojë një shoqëri. Ky moral çoi në përparim si në planin personal, në jetën familjare dhe në atë shoqërore.[12]
Sipas Comte, katolicizmi i lidhi klasat së bashku në atë që hierarkia e kishës u hap për burrat e kishës që të rekrutoheshin nga të gjitha klasat. Fakti që papa zgjidhej nga vartësit çoi në barazi më të madhe.[13] Comte mendonte kjo shënonte një përmirësim në raport me një aristokraci që merrej vetëm me familjen e saj fisnike.[14] Sipas Comte, kontributi më i rëndësishëm i katolicizmit në shoqëri ishte se ai ndihmoi në shfuqizimin e robërisë dhe skllavërisë.[15] Në përgjithësi, regjimi katolik hodhi themelet për atë që ai e quajti regjim pozitiv ose shkencor.[16]
Në të njëjtën kohë që Comte thekson ndikimin pozitiv të kishës së hershme katolike në shoqëri, ai ankohet për katolicizmin në kohën e tij, pasi ai ishte bërë statik dhe jo më në hap me zhvillimin shoqëror. Vetëm veprat e së kaluarës na kujtojnë përparimin, pohon ai.[17] Comte e sheh Reformimin si një paralojë të rënies së katolicizmit. Vetëm urdhra të tillë nga françeskanët dhe dominikanët dëshmojnë për rinovimin. Ndërsa Kisha Katolike ngeli prapa në raport me zhvillimin e përgjithshëm, ajo përfundimisht ishte në gjendje të dominojë vetëm shpirtrat e dobët.[18] Mbështetje e ngjashme për rëndësinë historike pozitive të krishterimit mund të gjendet tek ekonomisti dhe filozofi francez Turgot (1727-81). Turgot ishte ministër i financave në Francë në periudhën 1774-1776. Disa dekada para shpërthimit të Revolucionit Francez, ai mbajti disertacionin (diskursin) e tij të parë në Sorbonë nën titullin “Avantazhi që ka sjellë krijimi i krishterimit për njerëzit”. Këtu ai pohon se dogmat e krishtera kanë ndihmuar shumë në zbutjen e pasioneve të njeriut, në përmirësimin e qeverisjes dhe për ta bërë njeriun më të mirë e më të lumtur.[19] Më tej, ai pohon se me ndihmën e murgjve, kultura e krishterë ruajti literaturën antike. Krishterimi ndihmoi gjithashtu në shfuqizimin e traditave brutale, të tilla si nxjerrja e fëmijëve jashtë, në të njëjtën kohë që ndihmoi në përmirësimin e moralit dhe zakoneve të njerëzve. Madje edhe sjellja despotike e monarkut u moderua nga ndikimi i krishterimit, pretendon ai.[20] Krishterimi, si fe e natyrshme, kishte përhapur bamirësinë dhe butësinë. Bamirësia dhe butësia kanë qenë ilaçe efektive kundër epshit njerëzor, pasi kanë zbutur mllefin dhe zbutur veprimet, duke e moderuar kështu rënien dhe duke e bërë njeriun më të mirë dhe më të lumtur.[21] Krishterimi gjithashtu e kishte humanizuar luftën në atë që fituesit dhe humbësit kishin të njëjtin trajtim spitalor, pretendonte ai.[22] [23] Në tërësi, krishterimi kishte bërë të mundur që njeriu ta shihte jetën si nga këndvështrimi hyjnor ashtu edhe nga këndvështrimi i barazisë.
Përpjekja e Turgot për të bindur krishterimin në kohën e tij, origjinale. Filozofët iluministë në përgjithësi nuk ishin retrospektivë. Nga ana tjetër, optimizmi i Turgot për të ardhmen bazohej në analizat e së shkuarës. Një nga pikat kryesore të Turgot në kuptimin e tij të historisë ishte se njerëzimi zhvillohet ngadalë por me siguri drejt një përsosmërie më të madhe. Forca shtytëse e këtij zhvillimi është krishterimi.[24] Me fjalë të tjera, krishterimi ka qenë forca e madhe shtytëse për t'i bërë njerëzit më njerëzorë.
Përfshirja dhe bamirësia!
Në Dhiatën e Re, inkurajohet një etikë e re radikale e bazuar në dashurinë për të tjerët, madje edhe për armiqtë e dikujt. Përpjekja e Jezusit për të treguar se mbretëria e Perëndisë kishte ardhur me të, u bë në një përpjekje për të krijuar një komunitet ku të gjithë të përfshiheshin, si të varfërit dhe të sëmurët si dhe ata që konsideroheshin të padenjë. Kjo paralajmëroi një ndryshim të rëndësishëm nga të menduarit elitar në Perandorinë Romake. Pali vazhdon këtë rivlerësim të vlerave duke theksuar se Zoti ka zgjedhur ata që janë të dobët dhe që llogariten si hiç. Në këtë mënyrë, Pali beson se Zoti minon të ashtuquajturën forcë të të fortëve, sepse ata nuk e shohin në të njëjtën kohë dobësinë e tyre. Duke zgjedhur të dobëtin, atë që llogaritet si hiç, Zoti tregon se kjo e ashtuquajtur forcë nuk vlen asgjë. (Letra e parë e Palit drejtuar Korintasve, 1.26-28). Një shfaqje e tillë ishte e padëgjuar për kohën e saj dhe kjo mund të shihet si një përpjekje e hershme për të krijuar një shoqëri më gjithëpërfshirëse.
Që ideja e kujdesit kishte zënë rrënjë në një farë mase në shoqëri që nga shekulli i katërt e në vazhdim, madje edhe në nivelin e sipërm, mund të shihet në mënyrën se si Kostandini i Madh mbron krishterimin. Konstandini nuk u shfaq si i krishterë deri sa ishte rreth 40 vjeç, ai nuk u pagëzua derisa ishte në shtratin e vdekjes. Megjithatë, ai ishte i ndikuar fuqishëm nga etika e krishterë,kjo mund të shihet nga letra e mëposhtme.
“Krahasoni fenë tonë me tuajën. A nuk ka me ne një marrëveshje të vërtetë dhe dashuri të vazhdueshme ndaj të tjerëve? Nëse vëmë në dukje një gabim, ai nuk është për të shkatërruar. Nëse ne hedhim akuza, kjo është për shkak të sigurisë, jo keqdashjes. Ne jo vetëm që ushtrojmë besim në besnikëri ndaj Zotit, por a nuk e bëjmë këtë edhe si besnikëri brenda jetës shoqërore? A nuk na vjen keq për fatkeqët? A nuk konsiston jeta jonë në një thjeshtësi ku ne përçmojmë të fshehim të keqen pas një maske mashtrimi dhe hipokrizie? (Përkthimi im nga "Prologema. I. Konstandini i Madh." në Schaff/Wace (Ed). Një Bibliotekë e zgjedhur e Etërve Nicene dhe Post-Nicene of the Christian Church (Seria e dytë), Michigan: WM. B. Eerdmans Publishing Company , 1961, 433.)
Ideali i përfshirjes së të margjinalizuarve krijoi një zhvillim drejt kujdesit më të madh. Kjo çoi ndër të tjera në ngritjen e spitaleve. Fillimisht ato u quajtën "shtëpia e Zotit" dhe tregojnë se dinjiteti i shtuar njerëzor i shtyu njerëzit të kujdeseshin për njerëzit që nuk i përkisnin familjes apo klanit të tyre. Ideali i krishterë i bamirësisë gradualisht u bë gjithnjë e më shumë pjesë e idealeve të përbashkëta etike të njerëzve. Me këtë zhvillim fillon një nocion se të gjithë janë me vlerë të barabartë. Pali kishte pohuar tashmë në fillim të viteve 50 se nuk ishte më e rëndësishme nëse dikush ishte një burrë, një grua, një çifut apo një grek. Të gjithë janë një në Jezusin (Letra e Palit drejtuar Galatasve 3.26-28). Nocioni se vlera e një personi nuk varet nga kriteret e jashtme si paraja, fuqia dhe ndikimi tregon qartë etikën e sotme. Duket se shumë besojnë se ky qëndrim gjithëpërfshirës ka qenë pak a shumë gjithmonë aty, por ky kujdes për njerëzit jashtë klanit dhe familjes ishte radikal, pothuajse i padëgjuar.
Një Njerëzim (Universalizimi)
Me shqetësimin e Jezusit për të pafuqishmit dhe thirrjen e Palit për t'i predikuar ungjillin kujtdo qoftë ai, fillon një botim i hershëm i globalizimit. Agustini (354-430) është në fakt i pari që shkroi për njerëzit si një njerëzimim. Ky kuptim i krishterë i historisë sfidoi pikëpamjet më provinciale greke dhe romake të historisë, të bazuara në historinë e grupit të njerëzve të vet.
Me krishterimin, historia bëhet diçka që vlen për të gjithë zhvillimin e njerëzimit. Ashtu si të gjithë njerëzit dhe grupet, në parim, duhet të kishin vlerë të barabartë, Agustini, për shembull, nuk kishte asnjë interes të shkruante në mënyrë specifike për hebrenjtë apo grekët.[25] Bëhej fjalë për përshkrimin e të gjithë zhvillimit të njerëzimit në dritën e shlyerjes së Jezusit. Kjo kishte pikat e forta dhe të dobëta. E veçanta u la mënjanë, kurse e përgjithshmja u bë pikënisja e një mendimi historik teologjik. Megjithatë, duke parë njerëzit si një njerëzim që kishte avantazhin etik që nga ndarja brenda/jashtë u bë më pak e vrazhdë. Sipas filozofit anglez Robin Collingwood (1889-1943), një historian mesjetar që theksoi vlerën e grupit të tij në kurriz të të tjerëve, në fakt do ta dinte se kjo ishte e gabuar në lidhje me besimin e tij të krishterë.[26]
Besimi, arsyeja dhe jeta praktike!
Ndikimi i krishterimit nga filozofët
grekë, veçanërisht nga Platoni dhe dualizmi i tij, krijoi një ndarje të njeriut që fillimisht ishte e huaj për të krishterët e shekullit të parë. Kur, disa shekuj më vonë, krishterimi filloi me të vërtetë të ndikojë në Evropë, gjithnjë e më shumë, u vu theksi në zbatimin praktik të të menduarit. Kjo mungonte kryesisht në antikitetin grek. Aristoteli, për shembull, mund të argumentonte se një gur që është përgjysmë më i lehtë se një gur tjetër, do të bjerë dy herë më ngadalë. Dikush mund të pyesë veten pse ai thjesht nuk shkoi në një shpat dhe nuk e testoi atë për të pa se nuk përputhej kjo? [27]
Ndërsa Platoni dhe Aristoteli dhe filozofët e tjerë grekë kishin pak rëndësi për fenë greke, e njëjta filozofi për të krishterët fitoi një rëndësi më të madhe në fushën fetare.[28] Shumë përmirësime ndodhën edhe në jetën e zakonshme bazuar në një mënyrë më praktike të të menduarit. Kur Agustini i referohet historisë konkrete, ai fjalë për fjalë nënkupton jetën e zakonshme që jetojnë njerëzit. Fakti që ai u bën haraç zhvillimeve në art, arkitekturë, bujqësi dhe lundrim,[29] mund të shihet si një mikrob për një orientim më kapitalist të jetës. Në shekullin e katërt, mendimi i elitës romake filloi të ndjente konsumimin e mbajtjes së një mase të shtypur së bashku në një perandori që kërcënohej nga të gjitha anët. Ndërsa Roma dhe e gjithë Perandoria Romake Perëndimore ra në vitin 476, mesjeta pa një sërë përmirësimesh nga të cilat përfitonin njerëzit e zakonshëm në bujqësi, lundrim, muzikë dhe arsim. Në mes të mesjetës më të errët, u bënë risi domethënëse si oxhaku me tulla, ora dhe syzet.[30]
Përparimi!
Krishterimi është një fe klasike e së ardhmes, e ardhmja është shabllon për të tashmen. Ky theksim i së ardhmes ka ndihmuar në krijimin e një mentaliteti shpredëdhënës dhe shprese, sepse e ardhmja nuk duhet të duket si një ikje nga e tashmja, përkundrazi duhet të jetë një ndihmë për të jetuar intensivisht në jetën e përditshme. Me krishterimin, me të vërtetë fillon historis të shihet si një proces dinamik drejt një qëllimi specifik.[31] E ardhmja e Palit ishte e lidhur me vdekjen dhe ringjalljen e Jezusit, dhe ai dukej se besonte se e ardhmja ishte përmbushur tashmë simbolikisht me Krishtin.[32] Me Jezusin, përjetësia kishte filluar. Kalimi në mbretërinë e Perëndisë ndodh në faza. Mbretëria e parë tregon gjendjen mëkatare të njeriut, e dyta tregon një mbretëri hiri, e cila, për shkak se ende nuk është thyer plotësisht, është plot vuajtje. Me kthimin e Jezusit, do të shfaqet mbretëria e re, mbretëria e tretë.[33] Sipas Rodney Stark (l. 1934), nocioni i progresit është diçka që e ndan krishterimin nga fetë e tjera, dhe diçka që krijoi një sintezë midis të menduarit të krishterë dhe një kapitalizmi në zhvillim.[34]
Sipas teologut gjerman Wolfhart Pannenberg (l. 1928), parakushti për të qenë në gjendje të thuash diçka për kuptimin e historisë është që të dish diçka për fundin e historisë. Ky fund manifestohet në ringjallje. Në idenë e ringjalljes së Jezusit, e ardhmja e gjithë njerëzimit është paralajmëruar. Në një farë mënyre, historisë i ka ardhur fundi në ringjallje. Jeta e Jezusit bëhet një parafytyrim i gjithë zhvillimit të njerëzimit. Në këtë kuptim, perspektiva e së ardhmes së krishterë ka ndihmuar të frymëzojë, të ndihmojë njerëzit të ngulmojnë dhe të jetojnë me shpresën për diçka më të mirë. Për të krishterët e parë, ishte kryesisht e rëndësishme të lavdëronin Zotin, të jetonin në paqe dhe të tregonin dashuri për të gjithë njerëzit, deri në gjykim. Megjithëse mendimi i krishterë thekson një natyrë të korruptuar njerëzore, ideja e së ardhmes krijon një optimizëm për të marrë pjesë dhe krijuar. Mësimi në Gjendjen e Zotit të Agustinit është se pavarësisht nocionit të një njerëzimi mëkatar, diçka e mirë del nga të gjitha gjërat. Krishterimi dhe Perandoria Romake do të jenë në gjendje të përfitojnë reciprokisht nga njëri-tjetri, beson Augustini. Krishterimi kishte fituar pranim për fenë e tij, kurse për Perandorinë Romake krishterimi nënkuptonte një lindje të re.[35]
Hegeli (1770-1830) ishtr mendimtari që vazhdon dhe, në një farë mënyre, i jep fund këtij të menduari të orientuar drejt së ardhmes nga një këndvështrim i krishterë. Ai besonte se ekziston një parim i arsyes, i cili, në rrjedhën e zhvillimit historik, çon drejt lirisë gjithnjë e më të madhe. Hegeli e lidh këtë zhvillim me vdekjen dhe ringjalljen e Krishtit. Krishti është pararendësi i njerëzimit, jeta e të cilit shprehu parimin bazë në zhvillimin e njerëzimit. Në këtë mënyrë, shpirtërorja shfaqet në histori në mënyrë konkrete, por penguese. Në Fenomenologjinë e Shpirtit, Hegeli përpiqet të lidhë vetëdijen e brendshme me zhvillimin e jashtëm historik dhe në Historinë e Filozofisë ai argumenton se zhvillimi ka një domosdoshmëri të qenësishme. Historia jo vetëm që kontrollohet, por në të njëjtën kohë ajo lëviz drejt kushteve gjithnjë e më të mira.[36] Si shoqëritë e ndryshme, kultura dhe vetëdija jonë kolektive po zhvillohen drejt niveleve gjithnjë e më të larta. Kjo do të thotë se shoqëria e sotme është më e mirë se, për shembull, shoqëria e lashtë apo mesjetare. Për Hegelin, ajo që do të vijë është më e mirë se ajo që ishte. Prandaj, rinia është më e mirë se fëmija, i rrituri më mirë se rinia, etj.
Hegeli pyet pse nuk është e natyrshme që dikush mund të gjejë ligje dhe struktura në histori kur e bën këtë diku tjetër në jetë. Kur urtësia e Zotit gjendet te bimët dhe kafshët, pse nuk lejohet të shihet se ajo gjendet edhe në historinë universale? ai pyet.[37] Bima, për shembull, fillon si një filiz, bëhet një bimë, një lule dhe lulja formon një frut. Hegeli këto etapa (filiz - bimë - lule - fryt) i quan momentet e zhvillimit, pasi të njëjtin zhvillim mund ta gjesh në histori. Zoti mund të shfaqet gjithashtu në vija të trasha, por duke lexuar zhvillimin e historisë, njeriu gjen një lëvizje të qëllimshme drejt lirisë gjithnjë e më të madhe. Historia botërore nuk është gjë tjetër veçse ky zhvillim progresiv drejt një ndërgjegjeje për liri.[38] Për Hegelin, historia bëhet provë se diçka është e vërtetë. Ai shprehet si përparimtar, ashtu siç krijon vetëdijen për lirinë, sepse cilësia parësore e shpirtit është pikërisht liria.[39]
Për Hegelin, historia është një histori e shpirtit ku njeriu arrin faza të reja zhvillimi, i cili zhvillim shkon ngadalë por i sigurt (edhe pse me disa hapa mbrapa) shkon drejt më të mirës.[40] Përpjekja e tij për të ruajtur konceptin e krishterë duke treguar lidhjen midis besimit dhe arsyes, kontribuon që krishterimi si një zbulesë të fitojë një përmbajtje racionale dhe intelektuale, domethënë se krishtenizmi bëhet sërish pjesë e ligjërimit filozofik. Mendimi i frymëzuar nga i krishteri Hegel, pavarësisht shkencës së tij, ishte i rëndësishëm për atë që unë do ta quaja të menduarit e shpresës.
Mendimi i Hegelit është marrë sërish nga një numër mendimtarësh, jo më pak nga Marksi. Sipas politologut Francis Fukuyama (l. 1952), kontributi i krishterimit në historinë botërore tregohet nëpërmjet zhvillimit të një "feje skllavërie" të përgjithshme të aftë për të krijuar një shoqëri të bazuar në vlerat socialdemokratike të Perëndimit, idealet e së cilës gradualisht bëhen ideale universale. Sipas Fukuyama, krishterimi është një fe e lirisë në atë që është feja e parë që pretendon se të gjithë njerëzit janë të barabartë para Zotit. Pavarësisht kësaj, Fukuyama e interpreton Hegelin në kuptimin se është njeriu ai që ka krijuar Zotin dhe jo anasjelltas. Drejtësia dhe barazia u interpretuan nga të krishterët si ideale që do të realizoheshin kryesisht në qiell dhe jo në tokë. Kjo ska të bëj fare me krishterimin origjinal, sepse versioni i sekullarizuar dhe ateist i krishterimit ndryshon botën, pretendon ai.[41]
Nocioni se sekularizimi është pasojë e drejtpërdrejtë e krishterimit, mori vrull në shekullin e 20-të. Ekonomisti social Max Weber (1864-1920), për shembull, pohoi se etika protestante dhe shpirti i kapitalizmit është qëndrimi kapitalist ndaj jetës si produkt i një etike kalviniste. Tani rezulton se nuk ishte plotësisht e saktë të kufizoheshin burimet e sekularizimit në një emërtim. Stark tregon se murgjit sipërmarrës tashmë në mesjetë drejtonin banka dhe forma më të avancuara të tregtisë. Prandaj, nuk është e rastësishme që sekularizimi filloi me krishterimin kalvinist ose protestant, por ishte në një masë më të madhe një ideologji e përbashkët e krishterë.[42]
Barazia, dinjiteti njerëzor, paqja dhe përdorimi i lirë i natyrës!
Krishterimi si një realitet, më pak fetar dhe më pak mitik mund të përmblidhet në katër pikat e mëposhtme: Barazia, dinjiteti njerëzor, paqja dhe përdorimi i lirë i natyrës. Nocioni, (gjegjësisht një platformë e gjithanshme që kombinon funksionalitetin e disa mjeteve në një)se të gjithë njerëzit janë të barabartë përpara Perëndisë e bën më të vështirë pranimin e shfrytëzimit të të tjerëve. Në këtë mënyrë, ideja e krishterimit për barazinë do të veprojë si një kërcënim për strukturat hierarkike të shtypjes dhe do të kontribuojë në uljen e dallimeve. Vetëdija që krijohet nëpërmjet faktit kur individi e kupton veten si të rëndësishëm dhe të vlefshëm sa çdokush tjetër, i liron njerëzit të mbajnë qëndrim personal. Besimi në vlerën e pafundme të individit i bën njerëzit të përjetojnë liri të madhe me shumë mundësi. Kjo nga ana tjetër çon në një kulturë të diferencuar, e cila krijon një laramani institucionesh për të kënaqur nevojat e jetës. Me faktin se falja dhe paqja janë të integruara në kulturë, i bën hapësirë artit, të menduarit dhe vetë-shprehjes.
Kur besimi në një Zot të rreptë dhe ndëshkues zëvendësohet gjithnjë e më shumë nga besimi në një Zot të dashur, ai stimulon të menduarit e lirë. Nuk ka Zot që e detyron njeriun në një model të caktuar mendimi. Në bazë të pikës për shfrytëzimin e lirë të natyrës, pretendohet se desakralizimi judeo-kristian i natyrës, ku natyra shihet si një burim në shërbim të njeriut, ka çuar në përdorimin e burimeve natyrore për të mirën. të njeriut. Megjithë shfrytëzimin e paarsyeshëm të natyrës, kjo liri për të shfrytëzuar burimet ka ndikuar shumë në zhvillimin e industrisë në pjesët e krishtera të botës. Theksimi se të gjithë janë vëllezër dhe motra nxiti një zhvillim drejt universalitetit më të madh, i cili ndër të tjera ndihmoi në realizimin e kapitalizmit.
Sipas Löwith-it, shpresa e krishterë për të ardhmen ka çuar në faktin se edhe sot njerëzit krejtësisht laikë jetojnë në pritje dhe shpresë për të ardhmen.[43] Megjithatë, Löwith kritikon mënyrën në të cilën ideja e krishterë e përparimit është interpretuar në kohët moderne. Shpresa e krishterë, sipas Löwith, nuk bazohet në nocionet e përparimit kulturor dhe të rritjes së mirëqenies materiale. Vërtet varet nga një imitim i Krishtit ku njeriu nuk kujdeset për përparimin e kësaj bote.[44] Idesë moderne të përparimit, me pikënisjen e saj të krishterë, i mungon një qendër fetare, kështu mendon Löwith[45] Megjithatë, ajo është fetare në atë që buron nga pritshmëria e krishterimit për të ardhmen.
Krishterimi, liria dhe demokracia sociale!
Zhvillimi pozitiv i deritanishëm, veçanërisht në Perëndim, ka kontribuar në një kujdes gjithnjë e më të fortë për të gjithë njerëzit. Për herë të parë në histori, njerëzit në Perëndim po bëjnë vetë-pajtim masiv kundër kulturës së tyre, por ndonjëherë në forma aq të ekzagjeruara sa të verbërohesh ndaj kulturës humane dhe krijuese ku gjendesh në fund të fundit. Zhvillimi drejt lirisë gjithnjë e më të madhe ka çuar në heqjen e tabuve dhe mundësive për të zgjedhur një sërë stilesh jetese individuale, ndërsa individualizmi dhe rënia e tabuve kanë çuar gjithashtu në një kulturë ku rivaliteti është ekstrem. Këta faktorë krijojnë kushte optimale të të nxënit dhe mundësinë për një rrjedhje relativisht të lirë të njohurive. Në të njëjtën kohë, rritja e konkurrencës krijon lehtësisht tjetërsim dhe ndjenjën e të qenit humbës.
Ka shumë indikacione se krishterimi ka nisur kryesisht sekularizimin!
Në librin Kuptimi i historisë, filozofi rus Nikolai Berdjaev (1874-1948) bën një përpjekje për të interpretuar historinë në mënyrë teologjike. Ashtu si Hegeli, edhe Berdjaev e sheh lirinë si një faktor të rëndësishëm në histori, njëjtë sikurse Hegeli ai mendon se historia lëviz në një model ku liria bëhet gjithnjë e më e dukshme. Megjithatë, liria nuk është një çështje e qartë. As prodhimi artistik dhe shprehja artistike ndër shekuj nuk mund të thuhet se janë vetë shenja e lirisë që përshkon histori. Edhe pse estetika e krishterë e ka origjinën nga grekët, grekët nuk kishin asnjë teori për lirinë. Nga ana tjetër, të krishterët ndërthurën lirinë dhe mirësinë.[46] Kur Perëndimi adoptoi krishterimin, ata u bënë një popull dinamik. Lindja, e cila kishte prodhuar krishterimin, nga ana tjetër, ngeci.[47] Ata që u distancuan nga krishterimi pushuan së qeni një popull dinamik. Këtu, Berdjaev ndoshta mendon për persët dhe egjiptianët që përfundimisht u bënë muslimanë.
Sipas Berdjajevit, manastiret dhe kalorësia në mesjetë ishin një faktor i rëndësishëm në forcimin dhe disiplinimin e jetës shpirtërore të njerëzve. Ishte ky një qëndrim që krijoi njeriun e Rilindjes. Ai besonte se stili i rreptë i jetës së Mesjetës ishte një parakusht për krijimtarinë e Rilindjes në atë që përqendrimi rreth fuqive shpirtërore të njeriut zhvillon vetëdijen për lirinë e njeriut.[48] Në mesjetë, energjia e njeriut nuk përqendrohej në punët e jashtme, por kryesisht në ato të brendshmet. Në të njëjtën kohë, ishte rasti që në mesjetë liria njerëzore ishte e kufizuar shumë, si nëpërmjet një pushteti të drejtuar nga qendra, ashtu edhe nëpërmjet autoriteteve të rrepta shpirtërore.
Rilindja beson se Berdjaev ishte edhe i krishterë edhe jo i krishterë. Ai e pa lirinë e Rilindjes, nxitjen për të krijuar dhe individualizmin të nisur përmes krishterimit. Njerëzit investuan më shumë në zhvillimin e potencialeve të tyre, por u mësua gjithashtu, pavarësisht nga liria në rritje graduale, sepse krijimtaria ende nuk mund të krijonte një mbretëri të Perëndisë.[49]
Demistifikimi!
Sipas sociologut anglez të fesë David Martin (1929-2019), laicizimi u zhvillua brenda një kulture të krishterë, pra ka të ngjarë që ka diçka brenda vetë krishterimit që i nxit këto mekanizma laicizimi.[50] Kjo është një tezë që teologët dhe filozofët e historisë e kanë diskutuar shpesh, kjo nuk është aq e lehtë për t'u hedhur poshtë, siç është në kulturën e krishterë ku laicizimi ka përshpejtuar dhe ndryshuar shoqërinë në atë masë sa disa flasin për shoqëri, aty ku feja është tërësisht ose pjesërisht e çrregulluar. Mund të thuhet se konceptet fetare janë ç’mitizuar dhe autoriteti fetar ka rënë gradualisht, ndërsa feja si fenomen është e gjallë dhe gjallëron!
Ka shumë indikacione se krishterimi ka nisur kryesisht sekularizimin, me fjalë të tjera, ekziston një lidhje e fortë midis idesë së krishterë të bamirësisë kulturës liberale dhe asaj humane.
Në të njëjtën kohë, filozofia dhe kultura e lashtë kanë përshpejtuar gjithashtu sekularizimin. Laicizimi masiv që karakterizon kryesisht vendet jo-kristiane sot e ka burimin e tij në një imitim të vetëdijshëm dhe të pavetëdijshëm të një versioni të laicizuar dhe të desakraralizuar të një krishterimi të transformuar në ide liberale perëndimore, siç janë demokracia dhe liria e shprehjes, të cilat ndër të tjera, konkretizohen përmes shumë kanaleve televizive.
Një tipar tipik i sekularizimit është desakralizimi, kjo do të thotë se bota nuk perceptohet më si e shenjtë. Luteri (1483-1546) në fakt pohoi se nuk kishte vende të shenjta në tokë. Ai ndihmoi në përgjithësimin e botës në mënyrë që feja të përfshijë një zonë më të vogël, por në të njëjtën kohë më thelbësoren. Mësimet e reja të Luterit kontribuan në sekullarizimin dhe nacionalizmin.
Në këtë ç’mitifikim morën pjesë disa mendimtarë të Rilindjes, por në këtë zhgënjim të botës mori pjesë edhe murgu dhe teologu Erasmus i Roterdamit (1466-1536), i quajtur njeriu më i ditur i Evropës, duke theksuar kriterin e gjasës. Erasmus besonte se mund të përcaktohet besueshmëria e ngjarjeve historike duke krijuar kritere për mundësinë. Nëse ka gjasa që diçka mund të ndodhë në kohën e dikujt, ka gjithashtu të ngjarë që mund të ketë ndodhur edhe gjatë periudhave të tjera historike, pohoi ai. Për Erasmusin dhe për njerëzit e tjerë të Rilindjes, arsyeja dhe njohuria bëhen burime të rëndësishme të një bote më të mirë.
Një nga mendimtarët më të rëndësishëm modernë lidhur me efektin çmitologjik të krishterimit në shoqëri është teologu Harvey Cox (l. 1929). Sipas Cox, krishterimi ndihmon në ç’fatalizimin e botës, domethënë çliron nga fati dhe nga forcat e paracaktuara të ekzistencës. Fuqitë dhe autoritetet nuk kanë më kontroll të plotë mbi njerëzit.[51] Njerëzit janë të detyruar të çmagjepsin të mbinatyrshmen në natyrë dhe në politikë.[52] Kur, për shembull, të krishterët e hershëm mendonin se ishte e drejtë të ndiqnin ligjet e perandorit, por në të njëjtën kohë refuzuan të digjnin temjan përpara statujave të perandorit, kjo hap derën për një de-sakralizim të politikës.[53] Për shkak të desakralizimit të politikës, në pjesën e krishterë të botës ka pasur gjithmonë një farë tensioni ndërmjet fesë dhe politikës.[54]
Sipas Cox, botëkuptimi magjik nuk u çmitizua derisa erdhi krishterimi. Pavarësisht nga një kompleksitet mbresëlënës dhe një simbolikë e rafinuar në sistemet fetare sumeriane, egjiptiane dhe babilonase, realiteti megjithatë kuptohej se drejtohej përmes ritualeve magjike. Historia iu nënshtrua një kozmologjie, kurse kultura iu nënshtrua natyrës. Problemi, megjithatë, është se natyra përsëritet gjithmonë, historia nuk e bën këtë kurrë. Prandaj duhet parë veprimin e Perëndisë në dritën e mundësive që ofrojnë ndryshimet politike dhe shoqërore.[55] Sipas Cox, fuqia e re tashmë është zbatuar dhe lufta ka marrë fund. Vizualizimi i shoqërisë moderne tashmë është realizuar përmes mesazhit të Jezusit.[56] Cox beson se njeriu nuk ka nevojë të bëhet fetar për të pranuar ungjillin. Sipas Cox, rrëfimet e krijimit në Librin e Zanafillës janë një formë e propagandës ateiste, sepse natyra nuk shihet më si diçka gjysmë hyjnore. Zoti bëhet Zot, natyra bëhet natyrë. Kjo i hap rrugën shkencës natyrore.[57] Në të njëjtën kohë, laicizimi dhe urbanizimi i sjellin njerëzit në një krizë duke u detyruar të marrin përgjegjësi për kulturën në të cilën jetojnë.[58]
Cox pretendon se revolucioni shkencor është në aleancë me krishterimin në atë që dija e msheftë nënvlerësohet dhe bën të mundur studimin e gjërave nga premisat e veta. Në të njëjtën kohë, lejohet të refuzohen teoritë që kundërshtojnë përvojën e dikujt.[59] Siç bëri Jezusi në lidhje me mjedisin e tij hebre, edhe kultura laike urbane duhet ta përballë njeriun me atë që është në të vërtetë.[60] Një tjetër mendimtar qendror në lidhje me sekullarizimin dhe çmitologjizimin e krishterimit është teologu gjerman Friedrich Gogarten (1887-1967). Gogarten pohon se krishterimi është faktori që ka formësuar zhvillimin e shoqërisë në Perëndim drejt një kulture laike. Me fjalë të tjera, sekullarizimi është pasojë e besimit të krishterë.[61] Duke besuar se bota u krijua nga Zoti, njeriu ndaloi së kultivuari gjërat materiale dhe forcat kozmike. Gogarten beson se besimi në Zot çliron nga lidhja me gjërat, dhe në atë mënyrë gjërat çlirohen, ato bëhen objekt kërkimi dhe gjithçka në botë mund të vendoset nën arsyen njerëzore. Krishterimi ndihmon për të transformuar botën nga një botë mitike në një botë historike. Me fjalë të tjera, bota bëhet botë.[62]
Për Gogarten, fjalët e Palit "Më lejohet të bëj gjithçka" (Letra e parë e Palit drejtuar Korintasve 6.12) është e një rëndësie të madhe. Kjo gjysmëfjali e Palit motivon një rend të ri shoqëror pasi tregon një marrëdhënie të re midis njeriut dhe botës. Fjalia tregon se bota është profane dhe e lënë në dorë të udhëheqjes së njerëzve! Ky nocion luan një rol të madh në zhvillimin e shoqërisë, si një lidhje me ekonominë, shkencën, artin dhe politikën. Kur mirëqenia e njeriut dhe e shoqërisë i lihet arsyes, sipas Gogartenit, atëherë përgatitet epoka e re.[63]
Krishterimi, sipas Gogartenit, përfaqëson kalimin nga një botë mitike në atë historike.[64] Krishti këtu bëhet forca lëvizëse për ndryshim, nga një pikëpamje e përjetshme dhe e pandryshueshme e historisë në një kuptim dinamik dhe në ndryshim të historisë. Me fjalë të tjera, krishterimi ndryshon pamjen e realitetit nga perspektiva e pandryshueshme e përjetësisë së grekëve në një koncept më dinamik të historisë.
Pikëpamja e Gogartit për historinë lidhet kryesisht me shpresën e krishterë për të ardhmen. Ashtu si Hegeli, Gogart e lidh të ardhmen me ringjalljen e Jezusit, ndërsa eskatologjia, mësimi i Jezusit për gjërat e fundit, vjen në vazhdën e ringjalljes, por kjo e ardhme nuk mund të llogaritet apo të caktohet në kohë.[65] Sipas Gogart, qëndrimi i duhur është pritshmëria pa u përpjekur të sigurohet kjo përmes spekulimeve racionale ose spiritualiste.
Jezusi, çmitologjizimi dhe njerëzimi!
Jeta dhe mësimet e Jezusit, siç e pamë, kanë qenë një forcë e rëndësishme shtytëse drejt një mentaliteti modern dhe laik. Në disa fusha, ka një çmitologjizim radikal të ekzistencës. Kjo shihet, për shembull, në përballjen me të keqen, ku Satani nuk shihet si një forcë transhendente (nëse është një parakusht për, prapa, jashtë ose përtej gjithë përvojës njerëzore) në të njëjtin nivel me Perëndinë. Jezusi pohoi se ai e pa mbretërinë e Satanait që po merrte fund si një goditje rrufeje (Ungjilli sipas Llukës 10:18) dhe mund të interpretohet si një mbarim i së keqes si një forcë transhendente. Ky kuptim përcillet përpara kur Agustini e përcakton të keqen si asgjë, si numrin zero kur shumëzohet me një numër tjetër, si mungesë e së mirës. Kuptimi tradicional i sëmundjes si ndëshkim për diçka që dikush ka bërë gabim ndeshet gjithashtu me rezistencë në predikimin e Jezusit…)
Gjithashtu në nivelin praktik-ritual, një sërë çmitologjizimesh ndodhin në lidhje me jetën dhe mësimet e Jezusit. Një nga thëniet më befasuese në Dhiatën e Re, e parë në lidhje me kohën dhe kulturën, është përshtatja e rregullave të të ngrënit. "Ajo që hyn në gojë nuk e ndot njeriun, por ajo që del nga goja e ndot njeriun" (Ungjilli sipas Mateut 15:11). Ky vendbanim me kërkesat e pastërtisë, nëse mendohet për rëndësinë social-kulturore të ushqimit dhe vakteve, ka pasur një ndikim masiv në kulturën perëndimore. Gjithashtu, fakti që urdhërimi i Shabatit nuk kuptohet më si diçka që dikush bën për t'iu bindur Perëndisë, por diçka që ka ardhur në jetë për të mirën dhe mirëqenien e njerëzve (shih Ungjillin sipas Mateut 12.1-7), ka qenë një fazë domethënëse në krijimin e një kulture dinamike dhe humane. Në thelb është e çuditshme që filozofët modernë e kanë injoruar ndikimin e ungjijve në kulturë në një masë të tillë.
Mund të duket sikur vendosja rreth të shenjtës, rreth ligjeve dhe riteve, theksimi i etikës dhe vlerave të buta, janë sto që ka vendosur në radhë të parë kushtet për modernen. Në përgjithësi, tabutë janë zhdukur në përpjekjen për të krijuar një kulturë dinamike. Kjo është ajo që ka ndodhur në Perëndim, pra të gjitha tabutë, veçanërisht ato seksuale, kanë humbur shumë nga fuqia e tyre, kurse tabuja kundër dhunës, sa vjen e forcohet. Pesëdhjetë vjet më parë, për shembull, në Norvegji mund ta goditje pa pengesë një fëmijë të pabindur!
Përpjekja e krishterimit për t'u përballur me nxitjet shkatërruese!
Në një kulturë individualiste me pak vija ndarëse, siç është kultura moderne perëndimore, nevoja për një etikë të integruar bëhet absolutisht thelbësore. Pa mekanizmat e rreptë rregullues të shoqërisë tradicionale, stili i jetës individualiste do të kërcënojë lehtësisht rendin shoqëror. Feja në përgjithësi është një mjet për të frenuar këtë kërcënim pasi vë në dyshim forma të ndryshme të shprehjes së jetës, me premtimin e çlirimit shpirtëror dhe mendor për ata që fitojnë kontrollin mbi dëshirat e tyre shkatërruese.
Krishterimi nuk mbron me të vërtetë ndonjë asgjësim të dëshirës, si në Budizëm. Përkundrazi, ka të bëjë me transformimin e dëshirave. Nëpërmjet dashurisë për njëri-tjetrin, dikush do të jetë në gjendje, gradualisht (por vetëm pjesërisht), të kapërcejë dëshirat e tij egoiste - ato dëshira që në mënyra të ndryshme bllokojnë komunitetin. Kuptimi i krishterë i dëshirës nuk nënkupton në të vërtetë ndonjë ndalim kundër rivalitetit, por ka një paralajmërim kundër dëshirës së tepërt të gjërave dhe blerjes së gjërave për të cilat nuk ka të drejtë. Predikimi në Mal tregon një mentalitet ku njeriu imiton perëndinë që lë diellin e tij të lindë si në të mirën ashtu edhe në të keqen (shih Ungjillin sipas Mateut 5.43-48), pra një mendësi që tregon të njëjtën dashuri ndaj të gjithëve. Sipas krishterimit, dashuria ndaj të afërmit është qëndrimi që kontribuon për të çliruar veten nga dëshirat e liga.
Sfida e të krishterit në botën moderne do të thotë të jesh në gjendje të shohësh Krishtin në çdo viktimë, çdo të vuajtur. Do të thotë gjithashtu të shohësh viktimat e krijuara nga sistemet e padrejta ekonomike dhe politike. Në këtë mënyrë, një i krishterë do të duhet të ndihmojë në përpjekjen për të kufizuar viktimat e krijuara përmes një etike, një ekonomie dhe një sistemi shoqëror ku fitojnë dhe shihen si më me fat, më të aftët dhe nganjëherë më brutalët. me vlerë. Në këtë mënyrë, duke u bërë i vetëdijshëm për lutjen e personit tjetër për të treguar dhembshuri, është e mundur të gjesh një kuptim në jetë. Zhvillimi pozitiv i historisë ka ardhur dhe po vjen nëpërmjet individëve që përpiqen t'ua bëjnë jetën më të lehtë dhe më të mirë atyre me të cilët shoqëroheni dhe merrni përgjegjësi, më lehtë dhe më mirë se kur jeni rritur dhe në këtë mënyrë ju bëni pjesë për të siguruar që bamirësia mund të zhvillohet në një botë ku individualitetit për mirë ose për keq, i jepen frerë gjithnjë e më të lirë.
Ateistët e rinj sigurisht që kanë të drejtë në shumë prej kundërshtimeve ndaj fesë, kritikat shpesh janë tepër të pabaza dhe pa histori. Unë nuk shoh asnjë ideologji apo këndvështrim tjetër për jetën, më të aftë për të përballuar sfidat e së ardhmes sesa nëpërmjet theksit të pa kompromis të krishterimit te bamirësia. Përktheu. H.R
Referanser:
[1] John Gray. Seven types of atheism, Allen Lane, 2018.
[2] Arnold J. Toynbee. A Study of History.Vol I, Oxford NY: Oxford UP, 1974, 544.
[3] Karl Löwith. Meaning in History, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1967, 132.
[4] Löwith. Meaning in History, 78.
[5] Auguste Comte. Positive Philosophy, Vol 2, London: Thoemmes Press, 2001, 285……)
(….)65] Aadnanes. Shekullarizimi - Një pasojë e besimit të krishterë. Ideja e Friedrich Gogarten-it për shekullarizimin, 142-143.
