Teleskopi hapësinor James Webb i NASA-s (JWST) ka zbuluar zbulime të reja rreth universit të hershëm që nga nisja e tij më 25 dhjetor 2021, duke ofruar njohuri novatore për kozmosin.
Gjetjet e JWST gjatë viteve të fundit përfshijnë studime mbi Sistemin Diellor, Rrugën e Qumështit, yjet dhe galaktikat e para të formuara pas Shpërthimit të Madh, ekzoplanetet dhe shenjat e mundshme të jetës.
Të pozicionuar përtej atmosferës së Tokës për të shmangur ndërhyrjen e dritës, kamerat e dukshme dhe infra të kuqe të teleskopit kanë kapur imazhe mahnitëse të rajoneve më të largëta dhe të lashta të universit.
Me aftësitë e tij të jashtëzakonshme të pamjeve, JWST zbuloi galaktikën JADES-GS-z14-0 siç ishte rreth 300 milionë vjet pas Shpërthimit të Madh, pasi kishte grumbulluar një masë të barabartë me 400 milionë diej në një periudhë të shkurtër.
Ndryshe nga shumica e galaktikave, të cilat duken të kuqe për shkak të pluhurit që thith dritën blu, kjo galaktikë dallohet si e ndritshme, e madhe dhe e kaltër.
Shkencëtarët spekulojnë se kjo mund të rezultojë nga shembja e yjeve masive të hershme pa shpërthime, ose supernova, duke shpërndarë pluhur në distanca të mëdha.
Gjatë fazave më të hershme të universit, ekzistonin vetëm hidrogjen, helium dhe sasi të vogla litium. Elementet thelbësore për jetën, të tilla si kalciumi dhe oksigjeni, u farkëtuan brenda yjeve të hershëm.
Të dhënat nga spektrometri i afërt me infra të kuqe të JWST zbuluan veti të pazakonta kimike në galaktikat e hershme, duke përfshirë përqendrime më të larta të azotit, heliumit, neonit dhe karbonit sesa ato që gjenden në Diell. Këto gjetje ekspozojnë boshllëqe të rëndësishme në të kuptuarit tonë të evolucionit kimik të yjeve dhe galaktikave.
Duke përdorur efektin e lenteve gravitacionale të grupimeve masive të galaktikave, JWST zbuloi galaktika të zbehta, të hershme që lëshonin katër herë më shumë dritë sesa pritej, duke theksuar rolin e tyre kritik në përfundimin e "epokave të errëta kozmike" të universit pas Shpërthimit të Madh.
Një zbulim i jashtëzakonshëm ishte ylli "Earendel", dy herë më i nxehtë dhe një milion herë më i ndritshëm se Dielli, i datuar në vetëm një miliard vjet pas Shpërthimit të Madh. JWST gjithashtu kapi imazhe të "pikave të vogla të kuqe" të shumta të shpërndara nëpër universin e hershëm.
Fillimisht mendohej se ishin grupime masive galaktikash, këto pika më vonë u identifikuan si gaz hidrogjeni që rrotullohej rreth vrimave të zeza supermasive me mijëra kilometra në sekondë.
Këto pika të kuqe mund të përfaqësojnë gjithashtu faza të ndërmjetme të grupimeve të yjeve që transformohen në bërthama galaktikash, duke ofruar njohuri të vlefshme për lindjen e galaktikave dhe vrimave të zeza supermasive.
JWST zbuloi edhe "kufoma galaktike" - mbetje të formimit intensiv të yjeve gjatë agimit kozmik. Këto galaktika të mëdha, të lashta, të formuara brenda 700 milionë viteve të Shpërthimit të Madh, sfidojnë modelet ekzistuese të formimit të galaktikave, duke i shtyrë shkencëtarët të rimendojnë teoritë mbi shfaqjen e shpejtë të galaktikave masive dhe rolin e mundshëm të materies së errët. /AA
